از مشروطه گیلانی تا حكایت فروش دختران خراسان در دوره قاجار

 اما در اخرین شماره آن كه شماره مشترك ۵ و ۶ بود خبری درج شده است كه بسی دردناك است. این نشان می‌دهد كه تا قبل از مشروطه به راستی خوانین و سرداران و اشراف چگونه بر مال و جان مردم حاكمیت داشتند. روزنامه آزاد در شماره ۵ و ۶ تاریخ «۹ شهر صفر سنه ۱۳۲۵» را بر خود دارد كه مصادف است با یكی از روزهای ماه فروردین ۱۲۸۶. مشروح خبر كه با تیتر «نقل از ژورنال» آمده به این صورت است: «حكومت جدید اقدامات مجدانه به عمل بیارد تا فروش صبایا [دختران] در سر حد روس قدغن شود. (طهران ۲۰ فوریه) پادشاه ایران مترصد شده است كه جدا تجارت دختران را كه از چندین سال معمول است رواج كامل داشت قدغن و موقوف نماید. این تجارت در مملكت خراسان كه در شمال ایران واقع است معمول می‌باشد كه دختران را به عشق‌آباد آورده و در این شهر می‌فروشند. بنا بر راپورت صحیح كه به مجلس طهران داده شده در این آخریها چهار صدو پنجاه نفر در عشق‌آباد فروخته شده كه از آنجا نیز پس از عبور بحر خزر به سایر بنادر روسیه تحویل شده‌اند چنان كه ۱۶۰ نفر دختر جوان مملكت خراسان به تفلیس وارد شده و داخل خدمت معین... شده‌اند همچنین سایر كاروان‌ها كه از خراسان حركت كرده‌اند در راهند كه به‌زودی وارد خواهند شد. حكومت خراسان كه متهم بشركت اینگونه تجارت با ناموس شده بود معزول شد. بنا بنگارش و تقریر جریده تایمس [تایمز]حكمران خراسان ۴۵۰ نفر از دختران و هموطنان را به قیمت بخس بخارج فروخته است». جالب اینجاست كه عامل اصلی این كار و حاكم خراسان در این زمان رضاخان آصف‌الدوله بود كه حدود یك سال پس از این اتفاق با اینكه برای او دادگاه هم تشكیل شده و از خدمت دولتی بركنارشد اما دوباره به‌عنوان وزیر داخله منصوب شد.
۲- بهمن برای ما ایرانی‌ها ماه پر خیز و برکتی است. بهمن را ما همه به اندازه خرداد دوست داریم. شاعر ز  بهمن برای ما هم یاد آور جشن‌ها و تاریخ باستانی است و هم جدید تر یاد آور نجات مشروطه. پس از به توپ بستن مجلس توسط محمد علیشاه برای مدتی وضع كشور در استبداد فرو رفت. تاریخ نویسان از آن با عنوان استبداد كوچك (صغیر) یاد می‌كنند. اما درنهایت با توجه به محاصره آذربایجان و فشار زیادی كه روی انقلابیون آنجا به‌ویژه ستارخان و باقرخان بود، انقلابیون گیلانی به سمت تهران حركت كرده و پس از برانداختن محمدعلی‌شاه و فتح تهران به اعاده مجلس پرداختند و همچنین از ستارخان و باقرخان به‌عنوان سردار ملی و سالار ملی دعوت كردند تا به تهران بیاید. شرح كوتاهی از حركت مجاهدین گیلانی را نوشیروان كیهانی‌زاده در سایت تاریخی خود نوشته است: «بهمن سال ۱۲۸۷ هجری خورشیدی (فوریه ۱۹۰۹) در سراسر ایران هر دم تب قیام بر ضداستبداد محمدعلی‌شاه قاجار بالا می‌رفت و در گوشه و كنار كشور گروه‌های مجاهد راه مشروطیت (دوستداران حكومت پارلمانی) تشكیل می‌شد و... . خشم مردم از تیرماه ۱۲۸۷ كه لیاخوف مجلس را به توپ بسته بود شدت گرفته بود. ۲۴ بهمن‌ماه این سال گروه‌های مجاهد شمال كشور در رشت به هم پیوستند و روز بعد شماری از مهاجران قفقازی ازجمله ده‌ها ارمنی سوسیالیست ملی (داشناك) نیز ـ به تشویق هواداران مشروطیت ـ به آنان اضافه شدند. سران این گروه‌ها در همین روز تصمیم گرفتند كه یپرم‌خان داویدیان (داوتیان) Yeprem Khan Davidian چهل و یك ساله متولد شهر گنجه و از مهاجران قفقازی را فرمانده افراد مسلح خود كنند تا آنان را به‌صورت یك یگان رزمی آماده نبرد درآورد و این كار سریعا انجام گرفت. انتخاب یپرم‌خان به این دلیل بود كه مبارزه مسلحانه با تزار روسیه را در كارنامه خود داشت و عوامل تزار اورا به سیبری تبعید كرده بودند كه از آنجا گریخته و به ایران آمده بود. وی تزار روس را حامی محمدعلی‌شاه می‌دانست. یك هفته بعد حكومت رشت به دست مشروطه‌طلبان مسلح افتاد و «آقابالاخان» حاكم رشت و تنی چند از مقامات دولتی توسط مشروطه خواهان مسلح كشته شدند. این افراد بندر انزلی را هم تصرف كردند.  مشروطه خواهان شمال سپس از محمدولی‌خان تنكابنی (سپهدار) دعوت كردند كه ریاست جنبش را به دست گیرد. وی دعوت را پذیرفت و از مازندران وارد رشت شد.  مشروطه خواهان مسلح سپس به سوی قزوین به حركت در آمدند و در پی یك زد و خورد شدید شهر را تصرف و قاسم‌خان فرمانده پادگان شهر كه دستور مقاومت داده بود اعدام شد.  این مشروطه‌طلبان سپس رهسپار تهران شدند و با كمك همفكران دیگر و نیز سواران بختیاری كه از اصفهان آمده بودند پس از شكست و فراری دادن نیروی دولتی در بادامك، در جولای ۱۹۰۹ (تیرماه ۱۲۸۸) پایتخت را متصرف و محمدعلی‌شاه را به ساختمان تابستانی سفارت روسیه فراری دادند كه در آنجا تا خلع از سلطنت پناهنده بود. پس از این پیروزی، مجلس رای داد كه پیرم‌خان رئیس پلیس تهران شود كه تا پایان عمر (ششم‌ماه می ۱۹۱۲= ۱۶ اردیبهشت ۱۲۹۱) در این سمت بود. پیرم‌خان سپس در جنگ با صارم‌الدوله ـ شاهزاده قاجار ـ در منطقه همدان كشته شد.
۴- یك خبر جالب هم اینكه روزنامه سیدنی ‌مورنینگ گرالد گزارش داد: تعداد آدرس‌های اینترنتی ظرف چند هفته آینده به پایان می‌رسد و باید آدرس‌های جدید در اینترنت ایجاد شود. ظرفیت ۳/۴ میلیون آدرس اینترنتی كه قبلا ایجاد شده بود، رو به اتمام است و طی چند هفته آینده به پایان می‌رسد. این روزنامه همچنین گزارش داد كه برای حل این بحران هرچه زودتر باید IPv۶ (پروتكل اینترنت) كه چندین ترلیون آدرس جدید ایجاد می‌كند، راه‌اندازی شود. هم‌اكنون تعداد آدرس‌های IPv۴ در حال تمام شدن است.
۵- چند روز قبل با یكی از استادان تاریخ ایران كه در دانشگاهی در لندن تدریس می‌كند تلفنی صحبت می‌كردم. در حال تحقیقی بود و سندی قدیمی می‌خواست. اما این سند در كتابخانه ملی قرار دارد و دریافت آن به این راحتی نیست. مشكل را به او گفتم. اما او جواب داد سالهاست كه در تمام كشورهای اروپایی كارت عضویت در كتابخانه‌ها را منحل كرده و در تمام مراكز اسنادی و ارشیوی بدون عضویت و تحمل هزینه‌ای می‌توان وارد شد و هیچ شرط تحصیلی و... هم لازم نیست. هر كسی با هر هویت و سوادی می‌تواند وارد این مراكز شده و از منابع آنجا استفاده كند. جالب اینجاست كه می‌گفت بسیاری از این مراكز ۲۴ ساعته باز بوده و برخی نیز ۱۸ساعت باز هستند. افسوسی بر افسوس‌های دیگرم افزود. مهم‌ترین مركز آرشیوی ما مدت‌هاست كه رئیس ندارد. تازه اگر هم داشته باشد كسی خواهد بود كه با مشكلات تحقیق و كتاب نوشتن و پژوهش آشنا نیست. آدم خوب ما سیدمحمد خاتمی بود كه نه‌تنها قبل از رئیس‌جمهور شدن رئیس كتابخانه ملی بود بلكه هم كتابخوان بود و هم اهل فن اما او در طول هشت سال ریاست كتابخانه ملی اندكی از مشكلات آن نكاست و همچنان در آنجا را سه‌قفله نگاه داشت.

Farshad. ghorban@gmail. com