مقاله خلاصهای در مورد انجمنهای ایالتی و ولایتی بروجرد در عصر مشروطیت1
افرادی از سلسله طباطبایی بروجرد در پیروزی جنبش مشروطیت نقش بسزایی ایفا نمودند.از علمای شاخص بروجرد که بعدها نیز ریاست انجمن ایالتی و ولایتی بروجرد را عهدهدار شد میتوان از صدر العلما یاد کرد.در این مقاله به صورت اجمال به نقش خاندان طباطبایی بروجردی در مشروطیت براساس اسناد و مدارک خانوادگیشان اشاره شده است.
در اوج انقلاب مشروطیت که همه طبقات اجتماعی در آن درگیر شدند افراد زیادی از بروجرد و لرستان در این انقلاب شرکت کرده و با گرایشات متفاوت و ایجاد انجمنهای مختلف همگام با مردم سایر نقاط ایران در به ثمر رساندن مشروطیت نقش مهمی را ایفا کردند که منجر به تشکیل مجلس و سپس انجمنهای ایالتی و ولایتی گردید که متأسفانه اسناد زیادی در مورد این اشخاص در دسترس نیست و از جمله آنها میتوان دکتر دهناد،حاج محمد حسن نیکو،میرزا عبد الکریم واصف،آقای سید حسین مدیر الاسلام،میرزا حسین کاوسی نجارزاده، محمد صادق بروجردی،حاج محمد رعنا،میرزا محمد حسن کلانتر و میرزا ابراهیم خان کلیم الملک نام برد و همچنین افرادی از سلسله طباطبائی بروجرد به حمایت از مشروطه و در ارتباط با سایر علمای بلاد دیگر وارد عرصه مبارزه گردیده و به سازماندهی مردم همت گماشتند و در این راه مجاهدات زیادی انجام دادند.
البته گروهی دیگر از این سلسله نیز با مشروطهخواهان همصدا گردیده و خواهان تشکیل حکومت مشروطه گردیدند هرچند که برخی از این افراد عملا با حکومت استبدادی محمد علیشاه مخالفت میکردند ولی با حکومت مشروطه نیز همراهی نداشتند که با گذشت زمان بخشی از آنها در کنار مشروطهخواهان قرار گرفتند بعد از پیروزی مشروطهخواهان و تشکیل مجلس اول در تاریخ 1325 قمری پیشنهاد تشکیل انجمنهای ایالتی ولایتی داده شد و به تصویب نمایندگان رسید و انجمنهای فوق مطابق قانون شروع به کار کردند که با شروع فعالیت این انجمنها در پارهای از شهرستانها تا اندازهای از تمرکز قدرت هیأت حاکمه کاسته شده و زمینهء مداخله مردم در اداره امور اجتماعی و بهبود اوضاع شهر خودشان فراهم گردید که این انجمن در بروجرد نیز تشکیل و ریاست آن به تناوب برعهده حاج آقا یعقوب طباطبائی(مغیث الاسلام)و حاج آقا فخر الدین نبوی طباطبائی (افتخار الاسلام که بعدا صدر العلما بروجردی ملقب گردید)قرار گرفت که بعد از مدتی با کنارهگیری مغیث الاسلام ریاست به صدر العلماء منتقل شد2و ایشان در این زمینه همت بسیار زیادی از خود نشان دادند که اسناد باقیمانده موجود حاکی از زحمات طاقتفرسای وی در آن دوران پرهرجومرج و آشوبزده که شهر پیوسته مورد تهاجم اشرار قرار داشته میباشد البته در همان اوایل پیروزی مشروطیت و انعقاد مجلس اول بود که محمد علیشاه تصمیم به از بین بردن مشروطیت گرفت و در تاریخ 9 جمادی الاخر 1326 بعد از به توپ بستن مجلس و تعطیلی آن و کشته و زندانی نمودن تعداد زیادی از آزادیخواهان مجددا حکومت استبدادی (تصویرتصویر) فخر الدین صدر العلما طباطبایی بروجردی
پیام بهارستان » شماره 62 (صفحه 98)
________________________________________
فردی را برقرار نمود و بهمین دلیل افتخار الاسلام(صدر العلما)هم به دولتآباد ملایر تبعید و انجمن ایالتی ولایتی هم تعطیل گردید ولی با شکست شبهکودتای محمد علی شاه در سال 1327 قمری که با اعلامیه آیات خراسانی و مازندرانی و سایر علماء در نجف و ایران و همراهی مردم صورت گرفت3تهران توسط مشروطهخواهان فتح و افراد آزاد و صدر العلما هم از تبعید برگشته و مجددا انجمن به ریاست ایشان رونق گرفت و از کارهای مهم انجمن برگزاری انتخابات دوره دوم مجلس در سال 1327 قمری و دورههای بعد بود و همچنین ایجاد امنیت در شهر و اطراف آن و برقراری قانون و عدالتخانه بود که برخی از اسناد آنها موجود میباشد.البته چندی بعد باز هم محمد علیشاه با همدستی برادرانش شعاع السلطنه و سالار الدوله با جمعآوری نیرو قصد بدست گرفتن قدرت را داشتند که مجددا با شکست مواجه و از ایران متواری گردیدند4.در مورد مشروطیت و اسناد مربوط به آن انشاء اللّه در کتابی که به همین مناسبت در دست تهیه است مفصلا در آینده صحبت خواهیم کرد.
اسامی تعدادی از افراد سلسله طباطبائی بروجرد که در انقلاب مشروطیت فعالیت بیشتری داشتند بشرح ذیل است:
1-حاج آقا یعقوب طباطبائی(مغیث الاسلام)که مدتی ریاست انجمن ایالتی را برعهده داشتند و در سال 1332 قمری فوت نمودند.
2-حاج آقا فخر الدین نبوی طباطبائی(ابتدا فخر الاسلام لقب گرفت و مجددا در سال 1343 قمری ملقب به صدر العلماء بروجردی گردید)که مدتها ریاست انجمن ایالتی را برعهده داشتند و در سال 1350 قمری فوت نمودند.
3-حاج آقا بهاء الدین نبوی طباطبائی که از اعضاء انجمنهای ایالتی بودند و در سال 1332 قمری فوت نمودند.
4-حاج سید عبد الحسین طباطبائی که نمایندگی دوره دوم مجلس را برعهده داشتند.
5-حاج سید محمد حسن طباطبائی(شریعتمدار)که نماینده دوره سوم مجلس بودند و در همان دوره نمایندگی مجلس فوت نمودند.
6-حاج سید علی اصغر طباطبائی(سلطان العلماء بروجردی) نماینده دوره سوم مجلس و چهارم مجلس بودند که در دوره چهارم هنگام نمایندگی مجلس فوت نمودند.
7-حاج میرزا محمد تقی طباطبائی(ثقه الاسلام بروجردی) که از دوره ششم تا دهم نماینده بودند و در دوره دهم هنگام نمایندگی مجلس فوت نمودند.
8-حاج سید جواد طباطبائی(فخر الاسلام)که نماینده دوره یازدهم بودند.
البته اشخاص دیگری نیز وجود داشتند که از حوصله این نوشته خارج است و امیدواریم که در تحقیقات تاریخی بعد به آنها اشاره گردد.
نوشتار متن و گردآوری اسناد و مدارک توسط:
نادر نبوی طباطبائی
حمید رضا افتخاری نبوی طباطبائی
علی رضا افتخاری نبوی طباطبائی
(تصویرتصویر) انجمن ولایتی بروجرد
پاورقی
(1)-با تشکر از همکاری صمیمانه آقایان نادر نبوی طباطبائی،حمید رضا افتخاری نبوی طباطبائی و علی رضا نبوی طباطبائی که زحمت نوشتار متن و گردآوری اسناد را عهدهدار گشتند.
(2)-سند انتخاب ایشان ضمیمه است.
(3)-اعلامیه علمای نجف اشرف در خصوص مشروطیت ضمیمه است.
(4)-سند شکست سالار الدوله در اطراف بروجرد از نیروهای جعفر قلی خان بختیاری<<سردار اسعد>>ضمیمه است.