لايحه حاج محمدحسين كازرانى در خصوص خودكفايى ملى
تفكر ملى خودكفايى، انديشة غالب و حاكم و غيرقابل تخلق در ماهيت حكومت حاج آقا نوراللّه بوده است و اين مهم در باور و عملكرد تجار و كليه اصناف نيز قابل تحقيق مىباشد، به يك نقل تاريخى در مورد انديشة يكى از تجار سرشناس در اين رابطه نظر مىنماييم:
سؤال و جواب؛ عنوان مكتوبى است كه رئيس تجار ملى اصفهان كه از پيروان دو مجتهد و از اعضاى فعال انجمن مقدس ملى اصفهان است در جواب سؤوالات مختلف ايراد كرده و نظر به طرز تفكر كسانى كه در اصفهان در زمان مشروطيت به رهبرى حاج آقا نوراللّه مدخليت و نظارت كلى بر جريانات و روند اقتصادى شهر داشتهاند، نظرات اين شخص مؤيد جو غالباقتصادى در جامعه بوده است.
سؤال و جواب؛ لايحهاى است كه جناب حاجى محمد حسين كازرانى وطندوست در ترويج منسوج وطن به عنوان سؤوال و جواب مرقوم داشتهاند و به اداره (روزنامه) فرستادهاند:
سؤال : چندى است در اين شهر هنگامة عظيمى مشاهده مىنماييم. اگر شما از كيفيت آن واقف هستيد، مرا خبر دهيد؟
جواب : چه هنگامه تازه ديدهايد؟
سؤال : بعضى از علماى اعلام و رؤساى فخام و تجار ذوىالاحترام لباس كرباس پوشيده و مردم را به پوشيدن اين لباس ترغيب مىنمايند. مگر پارچههاى لطيف و نظيف مثل فاستونى و ماهوت و دبيت و غيره چه عيب دارد كه ترك نموده و مايل به كرباس شدهاند؟
جواب : مگر نمىدانيد اهالى ايران از خواب غفلت بيدار و از مستى جهالت هشيار شدهاند. اينها علايم ترقى است. اينها نشانة شرافت و مقدمات صعود به مدارج عاليه است. علماى اعلام و رؤساى فخام ما ملبس به لباس كرباس شدهاند براى شرافت آن كه ما را آگاه نمايند و بفهمانند كه كرباس خشن ما ترجيح دارد به ماهوت و فاستونى و پارچههاى نرم لطيف خارجه.
سؤال : كرباس چه شرافتى بر اقمشة خارجه دارد؟
جواب : لباس كرباس شرافت مليت و قوام قوميت ما را حفظ مىنمايد و از ذلت احتياج ما را مىرهاند كه محتاج به غير نباشيم و ثروت مملكت ما محفوظ بماند.
سؤال : كرباس چگونه شرافت مليت ما را حفظ مىنمايد؟
جواب : شرافت هر قوم و سعادت هر مملكتى و استقلال هر مملكتى به رفع احتياج از خارج است اگر به لباس كرباس خود قناعت كنيم از جهت لباس مستغنى هستيم و حاجت به اجانب نداريم؛يعنى خود صاحب كرباس هستيم و دست تكدّى ما پيش غير دراز نيست و عرض و ناموس بهاى پارچة خوش رنگ برباد ندادهايم و تسلط اجانب بر ما كم خواهد شد.
سؤال : لباس كرباس چگونه ثروت ملكى را محفوظ مىدارد؟
جواب : چندين سال است كه رابطة اجانب به مملكت ما جارى است ولى بىعلمى و جهالت ما را دانستهاند. هر روز يك نوع قماش خوش رنگ و اسباب قشنگ تازه براى فريب آورده ماحصل حيات ما را به بهاى آن مىربودند. و هموطنان عزيز ما جاهلانه پول و ثروتى كه با زحمات شاقه تحصيل نموده به رايگان تقديم آنها مىنمودند تا به حدى كه اجناس مالالتجاره ما كه در واقع سرمايه ملكى ماست و بايد به عوض آن پول طلا و نقره از خارج ، داخل مملكت نمايد. با كمال ذلت از دست ما خارج نموده و در مقابل اسباب بازى براى كودكان نادان فراهم مىنمودند. و به درجهاى اين حيله و تزوير كارگر شده كه دولت قوىشوكت ما را گرفتار فاقه نموده، مقروض و ذليل و محتاج به خود كردند. و به هم دستى وزراى خائن خانه برانداز دست تعدى به عصمت خاك وطن ما دراز نموده، معادن ما را بردند؛ شهرهاى ما را گرفتند؛ تجار محترم ما را دلال و كارگذار خود نمودند؛ رشتة تجارت را بكلى از دست ما گرفتند. طرق و شوارع ما را تصرف نمودند و به طورى ما را خوار و خفيف نمودند كه پول مملكت ما را به هر قيمت و مقدار كه بخواهند نسبت به مسكوكات خود تسعير مىنمايند و ما ابدا اختيار نداريم؛ بلكه از فرط جهالت مطلب به اين واضحى را درك نمىكنيم، (افسوس برنادانى و جهالت ما) اما وقتى كه ما احتياجات خود را از آنها سلب نماييم و لوازم معيشت خود را از داخلة مملكت فراهم نماييم، چنانچه پدران ما معمول داشتند، پول از مملكت خارج نخواهد شد. و به عوض مالالتجاره ما كه خارج مىشود پول و طلا و نقره داخل مملكت خواهد شد. و در واقع آن وقت ما صاحب اختيار مال خود خواهيم بود. و دولت و ملت ما در عداد ملل و دول مستقله به شمار مىرود. و پس حال كه فىالجمله به بيچارگى و فلاكت خود برخوردار شديم و معايب كار را ملتفت شدهايم، بر ما واجب است كه حتىالامكان از اين سيل كوهكن كه هستى مملكت و آبروى ملت ما را مىبرد، جلوگيرى نماييم. و سدّى بهتر از رفع احتياج مانع آن نخواهد شد.
سؤال : لباس غير كرباس هم كه ممكن است از منسوجات داخله به خوبى و ظرافت مهيا شود و خصوصيت كرباس از چه جهت است؟
جواب : اولاً ساير منسوجات امروزه كفايت لباس تمام اهالى ايران را نمىدهد و به قدر كفايت دستگاه پارچهبافى دستى نداريم. ولى كرباس به هر مقدار لازم شود، مىتوان مهيا نمود حتى از فاضل مصرف خود به خارج هم مىتوانيم بفرستيم .
ثانيا: از منسوجات ديگر بازار جهت ريسمان و رنگ گاهى محتاج به خارج خواهيم شد و بالمرّه مستغنى نخواهيم شد. مثلاً از يك رنگ نيل كه صرف نظر نموديم در سال اقلاً يك صد هزار تومان از خرج مملكت ما كاسته و بر دخلش افزوده خواهد شد. و اين مبلغ پول ما به خارج به بهاى نيل نخواهد رفت. و هم چنين ساير جزييات لوازم معيشت ما كه امروز متذكر و ملتفت آنها مىشويم هر يك را مراعات نموديم و تبديل به مال داخله نماييم، در سال كرورها تفاوت مىنمايد.
نقل از روزنامة جهاد اكبر، 23 رجب 1325 قمرى.