اندرزنامه آخوند خراسانی به پادشاه ایران

در مصاحبه آیت‌الله محفوظی که دوشنبه گذشته در همین صفحه منتشر شد، از اندرزنامه‌ای سخن به میان آمده که مرحوم آخوند خراسانی در گرماگرم نهضت مشروطه خواهی ایرانیان به پادشاه وقت نگاشت. تاریخ نگارش رساله اندرزنامه توسط آخوند خراسانی دقیقا مشخص نیست. به همین خاطر برخی آن را خطاب به احمد شاه نوجوان، در سال 1328 ق می‌دانند و برخی نیز معتقدند این نامه در موج دوم مشروطه خواهی و در آغاز سلطنت محمد علی شاه قاجار و خطاب به وی یعنی در اواخر سال 1324 ق یا اوایل 1325 نوشته شده است. آنچه مسلم است اینست که این رساله در سال 1328 ق، در جلد دوم مجله العرفان در نجف اشرف به زبان عربی به چاپ رسید. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1359 توسط آقای عبدالحسین مجید کفایی که خود یکی از بستگان آخوند خراسانی است، در کتابی به نام مرگی در نور، متن عربی و ترجمه فارسی آن چاپ گردید که در اینجا ترجمه آن تقدیم می‌گردد: 

1- بر شما سزاوار است که از بذل جان و مال، در حفظ شریعت مطهره، و مبانی مقدسه اسلام، دریغ ننموده و یک معلم امور دین امین برای خود انتخاب نمائید که از او، جهت مقام سلطنت، علوم شرعیه را فرا بگیرید و بر ادامه و مواظبت عبادات عملیه و اداء فرائض الهیه، کوشا باشید که انجام این امور باعث دوام سلطنت و بقاء عظمت شما بر ملّت خواهد بود. 

2- همیشه از مردمان فاسدالعقیده، که بنده این دنیا می‌باشند، پرهیز کنید زیرا همان طوری که آهن ربا، آهن را جذب می‌کند، معاشرت و مجالست با این گونه افراد هم، موجب جذب اخلاق و عادات رذیله می‌گردد. 

3- نهایت جهد و همّت خود را برای بالا بردن شأن و عظمت مملکت مبذول دارید و در تربیت صحیح افراد ملّت و ترغیب رعیت به فراگیری و ایجاد حِرف و صنایع همت گمارید. منسوجات و کالاهای وطنی را ترویج کنید زیرا هر آینه شخص شما از مصنوعات و فرآورده‌های مملکتی استفاده برید این امر باعث می‌گردد که رجال مملکت و قاطبه افراد ملت از شما متابعت نمایند و چنین عملی موجب می‌شود که مملکت از بند احتیاج به منسوجات و مصنوعات خارجی آزاد گردد. 

چنانی که "میکادو پادشاه ژاپن" به این طریق عمل نمود، زیرا می‌دانست که کلید و راه تعالی و ترقی مملکت، بسته بعدم احتیاج افراد ملت است از آنچه از خارج وارد می‌شود و بر اثر انجام این امر مملکت ژاپن به مراتب عالیه نائل گردید. هر آینه این راه و طریق پسندیده محکم را در ابتدای سلطنت و عنفوان جوانی خود به کار ببرید موجبات ترقی مملکت و از بین رفتن فقر و فاقه و بی‌نیازی رعیت را فراهم خواهید ساخت و این امر نه تنها موجب شکرگزاری آحاد ملت خواهد گردید بلکه باعث پیشرفت مملکت و استقلال واقعی آن خواهد شد. 

4- همت گمارید در نشر و بسط علوم و صنایع جدید. آنچه باعث ترقی و تعالی سایر ملل گردیده و آنان را به اوج عظمت رسانیده همان فرا گرفتن علوم و صنایع تازه بوده و این از بدیهیات مسلّم است که ایرانیان از حیث استعداد و قابلیت برتر از سایر ملل بوده و همیشه در طول تاریخ از این لحاظ پیشوا و مقتدای آنان بوده اند، و این عقب ماندگی که اکنون مشاهده می‌شود و مملکت را تا بدین حد فقیر و مبتلا ساخته ناشی از عدم توجه و التفات اسلاف و گذشتگان به این امور بوده و میل بی‌جای آنها به مصنوعات خارجی باعث سرایت این مرض به سایر افراد مملکت گردیده و هستی و تجدید حیات و نوسازی ایران بستگی به این نکته مهم دارد. 

5- بپرهیزید و بسیار بپرهیزید از اینکه بیگانگان در کار مملکت دخالت کنند و مراقبت کنید و بسیار مراقبت کنید تا فتنه سازی‌های آنان را از میان بردارید زیرا سر منشأ کلیه بلاها و فساد از آن ناشی می‌شود و هیچ گونه اعتمادی هم آنان را نشاید، مگر در جلب دوستی پادشاهان و بزرگان آنها و محافظت تمام نسبت به مودتشان. و این قروضی که دامن گیر دولت، و برگردن آنها بار گشته، نیست مگر به علت مداخله بی‌جای بیگانگان در امور مملکت و لذا بر رجال میهن دوست ایران که مملکت خود را دوست دارند لازم است که مردانی لایق را برای اداره سلطنت انتخاب نمایند. 

6- کوشش کنید برای بسط عدالت و مساوات واقعی به صورتی که شخص شاه با ضعیف‌ترین افراد ملّت از لحاظ حقوق برابر باشند. و احکام شرعی اسلامی بر جمیع افراد بدون استثناء حاکم باشد و هرگاه شخص شاه در این راه ثابت قدم باشد و در راه اجرای این تکلیف بکوشد مسلّماً معاندین سرشکسته خواهند شد و اساس عدالت مستحکم خواهد گردید، نه اینکه فقط این امر جنبه حرف و وهم به خود بگیرد. 

7- باید نسبت به عموم رعیت محبت کرد، و برای جلب قلوبشان به آنان مهربانی نمود، و برای برطرف ساختن گرفتاری هایشان و دلشاد کردنشان کوشید تا مهر تو در دل هایشان نشیند. 

8- سزاوار است به تاریخ مشاهیر پادشاهان جهان مراجعه، و آنرا مورد مطالعه قرار دهید تا ملاحظه نمائید که آنان چگونه برای نشر علوم و معارف دینی و مدنی همّت گماردند تا اینکه روی این زمینه پایه استقلال مملکت خود را مستحکم داشتند و تاریخ را به بزرگواری اعمال و افعال خود روشن و مزین ساختند تا آنجا که به آنها ضرب المثل زده شد و مجسّمه هایشان برپا شد. 

9- با مراجعه به تاریخ بر خاطر ملوکانه مکشوف می‌گردد که: پادشاهان ایران چه قبل از اسلام و چه بعد از آن هر یک از آنها عمر خود را در خوش گذرانی و پیروی از شهوات و لهو و لعب گذراندند و رجال مملکت هم از آنان پیروی نمودند و نتیجه آن شد که مملکت ناتوان گردید و ملّت خوار و زبون شد و ثروت ملی نفله و حال ملک پریشان گردید، و هر آینه یکی از آنان از شهوت رانی چشم می‌پوشید و همّ خود را صرف ترقی و تعالی ملک و تربیت ملّت و نشر علوم و صنایع می‌نمود و لشکری آراسته برای مملکت مهیا می‌کرد و در اندک زمانی باعث پیشرفت و عظمت ملک و ملّت خود می‌گردید و بر سایر پادشاهان پیشی می‌گرفت. امیدوارم اشاءالله تعالی که ذات ملوکانه از طریق اول دوری جویند که راهی فاسد و مردود است و بی‌گمان راه دوم را انتخاب کنند و آنرا نصیب العین خود قرار دهند تا نتایج نیک آنرا انشاءالله به زودی به دست آورند. 

10- انتظار داریم که حفظ مقام شامخ علم و بزرگداشت علماء عاملین و فقهاء مصلحین را همیشه وجهه و منظور نظر دهند که هر آینه خدای ناکرده کوتاهی در این امر مهم گردد ملک و ملّت را در معرض هلاکت و نیستی قرار خواهند داد و در این صورت برای همیشه انگشت ندامت و پشیمانی را به دندان خواهیم گرفت و پشیمانی را هم دیگر سودی نباشد. 

داعی محمّد کاظم خراسانی 

*همیشه از مردمان فاسدالعقیده، که بنده این دنیا می‌باشند، پرهیز کنید زیرا همان طوری که آهن ربا، آهن را جذب می‌کند، معاشرت و مجالست با این گونه افراد هم، موجب جذب اخلاق و عادات رذیله می‌گردد. 

*باید نسبت به عموم رعیت محبت کرد، و برای جلب قلوبشان به آنان مهربانی نمود، و برای برطرف ساختن گرفتاری هایشان و دلشاد کردنشان کوشید تا مهر تو در دل هایشان نشیند. 

*انتظار داریم که حفظ مقام شامخ علم و بزرگداشت علماء عاملین و فقهاء مصلحین را همیشه وجهه و منظور نظر دهند که هر آینه خدای ناکرده کوتاهی در این امر مهم گردد ملک و ملّت را در معرض هلاکت و نیستی قرار خواهند داد