اندیشه جهاد اسلامی در آثار سید عبدالحسین لاری

مقاله حاضر بر اساس مطالعه‏ای تحقیقی و تفصیلی توسط نگارنده در تاریخ زندگانی مرحوم آیت الله العظمی سید عبد الحسین لاری(*)،مرجع تقلید شیعه و رهبر قیامهای ضد استعماری و استبدادی جنوب ایران در نیمه اول قرن‏ چهار دهم هجری قمری تدوین یافته و به مناسبت آغاز سده نهضت او ارائه می‏گردد.این مقاله به بررسی آراء و فتاوای وی‏ در مسأله دفاع و جهاد می‏پردازد.او جهاد را بطور مطلق از مناصب فقه ولی امر می‏داند و آن را از گهواره تا گور واجب‏ می‏شمرد و رمز پیروزی و عزت مسلمین را در دو اصل جهاد و اتحاد می‏بیند و برای جهاد با دشمنان اسلام و دفاع از سرزمین‏های اسلامی به تشکیل جبهه متحد اسلامی با وحدت فرماندهی معتقد است.این نوشتار نیز مروری بر نکات‏ ارزنده فتاوای جهاد او علیه بیگانگان بویژه قدرتهای استکباری آن روزگار روس و انگلیس،دارد و تصویری از قیام او علیه‏ متجاوزان و اشغالگران استعمار بریتانیا را ترسیم می‏نماید.

(*)مرحوم آیت الله العظمی حاج سید عبد الحسین موسوی دزفولی نجفی لاری(1226-1303 هـ ش)از مراجع بزرگ شیعه در نیمه اول قرن چهار دهم‏ هجری قمری بوده و از بنیانگذاران و نظریه پردازان و پیشگامان نهضت«مشروطه مشروعه»به شمار می‏آمده که در جنوب ایران حرکت وسیعی برای‏ اجرای موازین قانون اسلام و تشکیل حکومت اسلامی بوجود آورده بود و سالهای متمادی به حمایت محرومان و مستضعفان به قیام برخاسته و از فریاد خواهان فریادرسی نمود،و با عقیده تفکیک دین از سیاست به مبارزه شدید برخاست و به احیای شریعت محمدی(ص)همت گماشت و با طرح‏ اصل«ولایت فقیه»در حکومت اسلامی برای جلوگیری از انحرافاتی که در نهضت مشروطیت پیش آمد به مردم هشدار داد.نماز جمعه را احیاء و اقامه کرد.به استقلال اقتصادی و سیاسی تأکید داشت و قطع علائق و احتیاجات از بیگانه را بر مسلمین واجب می‏شمرد و در نفی استعمار خارجی و استبداد داخلی با قاطعیت گامهای بلند و استواری برداشت.وی در روزگاری که انگلیس،ابر قدرت استعمارگر و مستکبر و خونخوار جهان آن روز، پنجه‏های خون آشام خود را تا مرفق در حلقوم مردم مسلمان فرو برده بود و حاکمیت زور را بوسیله ایادی و عمال خویش در جامعه حکمفرما ساخته و حالت خود باختگی در میان مردم ایجاد کرده بود،به جهاد علیه انگلستان حکم داد و خود در این راه به قیام برخاست و رنجها دید و در بدری‏ها کشید و با این همه از پای نایستاد و اسوه مبارزه و جهاد در راه خدا شد.وی تجاوزات روس را بر بلاد اسلامی محکوم ساخته و با آن به مبارزه ایستاد.او تنها یک نظریه پرداز سیاسی نبود بلکه مرد میدان و عمل و مبارزه و کار زار بشمار می‏آید.وی که قبل از هجرت به ایران در سال 1309 هجری قمری‏ (270 هـ ش)از مجتهدین بنام حوزه علمیه نجف و اساتید مبرز آن حوزه بشمار می‏آمد از شاگردان برجسته میرزا محمد حسن شیرازی بود و در عراق نیز مبارزات زیادی با ظلم و استعمارچیان داشت و در نهضت تنباکو نیز دارای مجاهدات ارزنده‏ای بود.

او در سال مذکور به تقاضای مردم جنوب ایران که هیأتی را برای مذاکره با مرحوم میرزای شیرازی به سامرا اعزام داشته‏ بودند و نیز به دستور آن قائد عظیم الشأن اسلام و با احساس مسئولیت شدید در مبارزه با ستمهایی که بر مردم این سامان می‏رفت و با برخورداری از روحیه ایثار و فداکاری بسوی منطقه لارستان هجرت نمود وتحول عظیمی در این ناحیه پدید آورد به گونه‏ای که در حدود یکسال و اندی از ورودش به‏ این سامان آوازه اقدامات او فضای عراق را فرا گرفت و میرزا را تحت تأثیر قرار داد تا آنجا که در نامه‏ای بلند بالا به وی،او را با عناوین عالم ربانی و فاضل کامل صمدانی مورد تجلیل قرار داده و در بخشی از آن آمده است:«ان شاء الله تعالی پیوسته در نشر احکام شرعیه و ابلاغ اخبار و احادیث‏ امامیه و نهی از منکر و امر به معروف و اعانت مظلومین و هدایت جاهلین مؤید و منصور باشید...چون از کیفیت سلوک جنابعالی و اقامه شعائر اسلام‏ مطلع گردیدم مسرور شدم و همین گمان را به جنابعالی داشتم...صاحب شریعت غرا در همه حال معین و ناصر شما است.از تشیینات دین که بر دست شما جاری شده بسیار خوشوقت شدم خدای جل ذکره جزایی خیر عطا فرماید.»

 جهاد با کفار و دفاع از میهن اسلامی از دیر باز مورد توجه علمای مجاهد و فقهای برجسته اسلام بوده‏ و جایگاهی خاص را در فقه اسلامی به خود اختصاص‏ داده است،فقهای بزرگ در آثار فقهی خود بحث‏ مبسطوی را تحت عنوان«کتاب جهاد»گشوده‏اند و در کمیت و کیفیت آن به بحث پرداخته‏اند و فتاوای خود را در این زمینه بیان داشته‏اند.

مقاله حاضر به بررسی آراء مرحوم آیت الله العظمی‏ سید عبد الحسین لاری(1)رهبر قیام ضد استبدادی‏ و استعماری جنوب ایران در نیمه اول قرن چهار دهم‏ هجری که از چهره‏های درخشان مرجعیت شیعه در آن‏ عصر بوده است می‏پردازد و مروری بر جهاد مقدسی که‏ به زعامت او علیه ابر قدرت استعمارگر آن روزگار(دولت‏ بریتانیا)صورت گرفت دارد.

چنین بررسی از چند جنبه حائز اهمیت است:نخست‏ آنکه دیدگاه مرجعی مجاهد و مبرز را در این مسأله‏ اساسی بررسی می‏کند و نگرش او را به این موضوع مهم‏ معرفی می‏نماید و شیوه علمی وی را ارائه می‏دهد.دوم، هماهنگی والای دیدگاه او را در مسأله جنگ با نگرش‏ حضرت آیت الله العظمی امام خمینی مد ظلله العالی به‏ این امر مهم نشان می‏دهد و بیانگر اصالت این تفکر و نظریه‏پردازی در میان مراجع بزرگ و مجاهد و روشنگر اسلام است.

ذکر این نکته ضروری به نظر می‏رسد که زندگی‏ و حیات ملتها همواره مدیون تجربیات گذشتگان بوده‏ و هویت تاریخی و شخصیت هر ملتی را تاریخ گذشته آن‏ تشکیل داده است.

در نگرشی کوتاه و مجمل به زندگی انسانها و جوامع‏ انسانی،به وضوح می‏توان دریافت که ملتها زمانی به‏ رشد و توسعه فرهنگی و اجتماعی و یا سیاسی و اقتصای‏ دست یافته‏اند که از حوادث گذشته خود و دیگران‏ بهره‏مند گشته و درس آموخته‏اند.تاریخ گذشته،به‏ روشنی نشان می‏دهد که قدرتهای بزرگ جهانی در مقابله با انقلابات ملتها به هنگام بیداری مردم تحت‏ سلطه چگونه با آنها برخورد نموده و سعی در انحراف آن‏ داشته‏اند.

اصل ولایت فقیه،ضابطه کلی

در یک دید کلی وقتی از«ولایت فقیه»سخن به‏ میان می‏آید،مراد وسیله‏ای است که از طریق آن‏ «ولایت اللّه»بر جامعه اعمال می‏شود.به عبارت دیگر «ولایت فقیه»در طول«ولایت خدا»بر انسان قرار گرفته و این پیامی است که جا نمایه اصل«ولایت فقیه» به شمار می‏آید.

درون مایه اصل«ولایت فقیه»عبارت از این‏ اندیشه است که وقتی امام معصوم(ع)در میان مردم‏ نباشد،و در غیبت به سر برد دیگر شخص خاصی‏ نمی‏تواند و حق ندارد که حاکم بر مردم باشد.بلکه از این پس،تنها ملاک‏ها و معیارهای اختصاصی و ذاتی‏ نیست،بلکه جنبه اکتسابی داشته و تمامی افراد ملت در کسب آن یکسانند و می‏توانند،بلکه موظفند آن را به‏ دست آورند،و در صورتیکه این ملاکها به کار گرفته‏ شود«امت اسلام»در سیر تکاملی خویش از انحراف‏ اصولی رهایی می‏یابد.

ملاکهای حاکم بر جامعه در زمان غیبت امام‏ معصوم(ع)عبارتند از:«علم و تقوی»و این مطمئن‏ترین‏ مجرایی است که می‏تواند بیانگر احکام الهی از منبع‏ وحی به میان مردم باشد و«فقیه جامع الشرایط»در فرهنگ اسلامی کسی جز«اسلام‏شناس متقی»نیست.

در تعبیر اسلامی،«فقیه جامع الشرایط»ملتقای عناوین‏ «علم و تقوی»و مجمع این دو ملاک اساسی برای‏ هدایت امت اسلامی و اجرای احکام الهی است.

بدینگونه،اصل«ولایت فقیه»،زمینه تحقق‏ رهبری فقیه عادل متقی آگاه به زمان و مدیر و مدبر وسائس و شجاع را فراهم می‏سازد.این چنین رهبری، بر اساس ارزشهای مکتبی برگزیده می‏شود و امت از نظر مکتبی موظف است که لحظه به لحظه زندگی فرد منتخب و جزئیات رفتار و تصمیمات او را نیز داشته‏ باشد.چرا که در اسلام فرد و گروه حاکم نیست،بلکه‏ مکتب حاکم است.نظارت مستقیم و همه جانبه یکا یک‏ افراد امت در این باره تنها یک حق نیست بلکه بنا به‏ اصل«امر به معروف و نهی از منکر»یک«وظیفه» است.

اختیار«فقیه جامع الشرایط و ولی امر جامعه» عبارتست از اشراف و نظارت وسیع بر جامعه و همه‏ نهادهای حکومتی و اجرایی،بررسی مسائل موجود جامعه و اینکه این مسائل با معیارهای اسلامی سازگار است یا نه؟بنابراین،اصل«ولایت فقیه»،ضامن‏ اجرایی احکام الهی در جامعه اسلامی است و پشتوانه‏ حسن اجرایی امور در امت بوده و عامل اساسی‏ جلوگیری از ایجاد هر گونه انحرافی در نظام اسلامی به‏ شمار می‏آید(2).

آیت الله لاری،مباحث علمی و استدلالی فقهی‏ مفصلی را در اثبات این اصل اساسی و میزان و اختیارات وسیع«فقیه ولی امر»در امور حکومتی و قضائی و نظامی و کلیه شئونات حیات انسانی دارد و عام بودن وظیفه،برای اجرای حکومت اسلامی راحتی‏ در زمانی که پیامبر و امامان معصوم(ع)در میان مردم‏ حضور نداشته باشند،در مورد«فقیه جامع الشرایط»با استدلالات متقن فقهی و اصولی به اثبات می‏رساند.به‏ عقیده او،اجرای قوانین اسلامی در هیچ عصری‏ تعطیل بردار نیست و«ولی فقیه» از جانب امام معصوم عصر(ع)نیابت عامه و خلافت مطلقه‏ دارد که زندگی بشر را در غیبت معصوم بر اساس‏ «موازین وحی»تنظیم کند.در دوران غیبت کبرای امام‏ دوازدهم فقیه ولی امر از تمام اختیارات ولایت تشریعی‏ امام غائب برخوردار می‏باشد.(3)

از نظر او،حق ولایت کلیه«اولی بالمؤمنین من‏ انفسهم و اموالهم»حق«ولی فقیه»است.و وی بر همه اقشار جامعه از فرمانروایان و کار گزاران حکومت و دولت‏ گرفته تا خزانه داران و مردم عادی،در تمام امور حسبیه‏ و اجراء حدود شرعی و ترجیح و تعیین احکام کلی و مصالح‏ نوعی،اعم از عزل و نصب و تعزیر و حدود و تغییر و تبدیل‏ و تألیف قلوب یا تبلیغ احکام یا اتمام حجت رسول و امام(ع)،«ولایت»دارد و«حاکمیت»او محرز است‏ و نافذ و جاری،و از نظر شرعی هیچکس حق مخالفت‏ و معارضه با حکم الهی او را ندارد(4).

از این رو،برای رفع موانعی که در نهضت مشروطیت‏ بر سر اجرای قوانین الهی بوجود آمده و موجی که از غرب برای انحراف نهضت از مسیر اصلی خود،که‏ حاکمیت قانون اسلامی است،کمر همت بست.او این‏ اصل را ضابطه کلی و جامع علمی شرایط و رفع‏ موانع دانسته و مشروطیت قانون و مجلس و انجمن‏ شورایی را بدان وابسته می‏شمرد(5).

جهاد:منصبی از ولایت فقیه

او،جهاد با کفار در مبارزه آنها با اسلام و ضرب جزیه‏ بر ایشان را از مناصب ولی فقیه می‏دانست(6)و همان‏ حوزه اقتداری را که در زمان حضور امام معصوم(ع) بر حضرتش در امر جهاد متصور است در دوران غیبت‏ برای فقیه جامع الشرایط معتبر می‏شمرد و به عبارت‏ دیگر،جهاد ابتدائی را نیز از مناصب فقیه ولی امر می‏داند و در این زمینه بحث مستوفائی را ارائه‏ می‏دهد.(7)

بر این اساس در جنگ بین الملل اول در دستوراتی که‏ به سردار عشایر صادر می‏کند پس از بیان مقدمه‏ای بر همین نکته تأکید می‏نماید و می‏گوید:«من که مجتهد و جانشین پیغمبر اسلام(ص)هستم بدینوسیله فتوی‏ می‏دهم که جهاد با این کفار حربی(انگلیسیها)واجب‏ است»(8).

مرحوم شیخ بهاء الدین عاملی(شیخ بهائی)در جامع‏ عباسی پس از بیان شروط جهاد می‏نویسد:«هر گاه این دوازده شرط بهم رسد واجب است در حالت حضور امام‏ که خود به جنگ رود یا کسی را به اجرت بگیرد که‏ عوض او به جنگ رود،مگر آنکه امام او را به اسم طلبیده‏ باشد.»

مجتهد لاری در حاشیه این مطلب می‏نویسد:

«بلکه عموم ادله نیابت نائب عام جامع الشرایط علاوه بر استصحابات وجوبش و عدم‏ سقوطش کافی است در اطلاق و بقاء وجوبش در زمان‏ غیبت از هر جهت و موهمات سقوطش در زمان غیبت از نصوص و غیره مستند است ظاهرا به حصول موانع تقیه‏ و غیره نه عدم مقتضی و فقد شرایط»(9).

و نیز در جای دیگری از حاشیه چنین می‏نگارد:

«مطلق جهاد کفار و منافقین که در حضور امام(ع) واجب و معمول بوده همچنین در غیبت امام(ع)با نائب‏ عام جامع الشرایط متمکن غیر ممنوع از تقیه و طاغیه‏ کما کان بقای بر وجوب مستصحب سابق است چرا که‏ سقط و مانعی غیر از تقیه و طاغیه بهم نرسانده‏ است.»(10)

جهاد از چه زمان واجب می‏شود؟

آن مرحوم معتقد بود که وجوب جهاد به درازای عمر انسان استمرار دارد و هرگز این مهم از انسان مسلمان‏ سلب نمی‏شود و تا فتنه استکبار جهانی باقی است‏ و حکومت حق به کمال بر عالم حکمفرما نشده تکلیف‏ جهاد بر مردم مسلمان وجود دارد و مبارزه با خصم باید تداوم یابد.او در پاسخ استفتائی که علمای شیراز در این‏ رابطه از وی نموده و زمان وجوب جهاد را جویا می‏شوند با صراحت می‏گوید:

«الجهاد من المهد الی اللحد»(11)که یکی از علمای‏ بزرگ آن را به نظم فارسی برگردانده است:

چو مردان حق رهروی زنده باش‏ ز گهواره تا گور رزمنده باش

جهاد و اتحاد:رمز پیروزی و عزت جامعه اسلامی

بارزترین ویژگی و مزیت مجتهد لاری،که در سراسر زندگی او جلوه داشت،تبری و برائت او از سیاست‏ ابر قدرت مستکبر آنروز،دولت انگلیس و کردارهای‏ ناهنجار و ننگین آنان در بلاد اسلامی،به ویژه ایران بود.

او در برابر تجاوزات دولت انگلیس به خاک ایران به قیام‏ برمی‏خیزد و پیوسته بر آن است تا با جدیت تمام از نفوذ استعمارگران به ویژه انگلیس جلوگیری کند و راه‏ را بر نفوذ سیاست بیگانگان ببندد.(12)

وی در تعبیراتی که درباره انگلیس‏ها به کار می‏برد، آنان را«ابالیس انگلیس»(13)می‏نامد.و اینان را بدترین نوع شیاطین روزگار معرفی می‏کند،در عین‏ حال،سید هرگز فجایع و جنایات همسایه شمالی ایران، دولت روس را از دیده پنهان نمی‏دارد و در مورد نفوذ سیاست مکارانه آنان به ملت مسلمان، هشداری می‏دهد و از آنها به«روس بدتر از مجوس»(14) تعبیر می‏کند.

او درباره قرار دادها و معاهداتی که فرمانروایان‏ و کارگزاران حکومتی کشورهای اسلامی با بیگانگان‏ منعقد ساخته‏اند و موجب گسترش نفوذ بیگانه و اشغال‏ بخشی از سرزمینهای اسلامی شده و استقلال مسلمین‏ را به مخاطره افکنده است بدینگونه داد سخن‏ می‏دهد:

«هر قدر و مدارورأی و حکم و معاهده و پیمانی که از روی نادانی و سفاهت و نادرستی و یا بازرو و فریبکاری‏ و ستمکاری یا از روی مخالفت با قانون شریعت اسلامی‏ از وکلاء و امناء دول اسلامی صادر گشته است،بیهوده‏ و باطل و غیرقابل اجراء بوده و به هیچ روی قابل قبول‏ نیست.چرا که عمل سفیهان و نابخردان و خطاکاری آنها در حق خود آنها،از نظر شرعی و هم از دیدگاه خرد روا و نافذ نیست چه رسد به آنکه در حق دیگر مسلمانان‏ مطاع،نافذ و قابل اجرا باشد.

بنابراین،واگذاری عدن به بیگانگان و خارجیان و فرمانروایی آنها بر مصر ورود نیل و سایر کشورهای‏ اسلامی و مداخله آنها در جزائر عرب و مرزها و سرزمینهای اسلامی در وصایا و سنت نبوی(ص)با منع‏ شدید روبروست،واگذاری مسقط و بحرین به کفار خارجی و نیز بندر دوبی و شارجه و بندر جاسک‏ و سرزمین قفقاز و ترکمان و افغان با خیانت و از روی‏ نابخردی و سفاهت از دست داده شده است.از اینرو، باید تمام این سرزمین‏ها،همچون گذشته به اصل خود باز گردند و طمع بیگانگان از سرزمینهای اسلامی بریده‏ شود و دست نیرنگ و تزویر و دشمنی آنان با نیروی‏ جهاد و اتحاد قطع و کوتاه گردد.»(15)

او،در این بیانیه،که در سال 1325 هجری قمری‏ (1286 هجری شمسی/1907میلادی)به چاپ‏ رسیده است،پیش از هر چیزی بر قانون شریعت اسلام‏ تکیه و تأکید دارد و استرداد سرزمینهای غصب شده‏ اسلامی را با جهاد و اتحاد ملل اسلامی طلب می‏نماید و امت اسلامی را به قطع دستهای استعمارگران از این‏ سرزمینها فرا می‏خواند و داوری این درد را اجرای‏ دو اصل اساسی و مهم معرفی می‏کند:

1-جهاد

2-اتحاد.

وی معتقد بود که«هر قانونی که در مقابل شریعت‏ اسلام وضع شود،به هر اسم و رسم که باشد مفسد و غلط بوده و موجبات گمراهی و پلیدی و تباهی را فراهم‏ می‏سازد.»(16)بر این اساس و با اعتقاد راسخ بدین‏ حقیقت،وی کتاب«قانون مشروطه مشروعه»را در همان زمان نوشت و در برابر«قانون غربیان»سخن از «قانون ملی»به میان آورد.

از جمله ویژگیهای بارز قانون ملی او خاتمه بخشیدن‏ به موجبات جدائی دولت و ملت و تأکید خاص بر اتحاد ملل مسلمان بوده و تشکیل جبهه متحد اسلامی‏ بیگانگان و دشمنان اسلام لازم و واجب می‏شمرد.و قطع دستهای کفار خارجی را از نهادهای سیاسی‏ و اداری و اجرائی و اقتصادی خواستار بود.وی در این‏ رابطه می‏نگارد:

«قانون ملی برای این است که مصالح شریعت و ملت‏ و دولت را در نظر گیرد و با تکیه بر نصوص قرآنی، وحشت تفرقه و جدائی و تک روی افراد را از بین ببرد، و همه را با نیروی اتحاد و استمداد به مدد الهی عزت‏ بخشد و برای جهاد با دشمنان اسلام و دفاع از سرزمین‏های اسلامی جبهه‏ای متحد،از همه اقشار مردم،از دور و نزدیک،و داخل و خارج از همه مسلمین‏ اعم از شیعه و سنی و خاصه و عامه،بوجود آورد و ناموس و شرف اسلام و مسلمین را،از هر جهت با تشکیل جبهه متحد اسلامی،حفظ و نگهداری کند.که‏ خدای بزرگ فرموده است:

«ان الله یحب الذین یقاتلون فی سبیله صفا کانهم‏ بنیان مرصوص»

(صف/4)

(خدا،مؤمنانی را که در صف جهاد با کافران‏ پیکار می‏کنند و همچون سدی آهننین و بنائی استوار همدست و پایدارند،بسیار دوست دارد).

«ان تنصروا الله ینصرکم و یثبت‏ اقدامکم»

(محمد/7)

(اگر خدا را یاری دهید،خدا شما را یاری خواهد کرد و به پیروزی خواهد رساندو گام‏های شما را استوار می‏گرداند).

و امام(ع)فرمود:الجهاد باب من ابواب الجنه‏ فتحه اللّه لخاصة اولیائه و هو لباس التقوی و درع اللّه‏ الحصینه و چنته الوثیقه فمن ترک البسه الله الذل و سیم الخف و ریث بالصغار.

جهاد دری از درهای بهشت است که خداوند برای‏ دوستان خاص خود آن را می‏گشاید و لباس پرهیزگاری‏ و سپر نیرومند الهی و پیمان نیکوست و هر کس جهاد را ترک کند،خداوند لباس ذلت و زبونی به او می‏پوشاند.»(17)

بررسی زمینه‏ها و نکات احکام جهاد

بی‏کفایتی حکومتهای استبدادی و سلطنتی‏ موجبات استیلا و نفوذ بیگانگان را بر ممالک اسلامی‏ فراهم می‏آورد و منجر به قرار دادهای ننگین و تحمیلی‏ بر بلاد مسلمین و پایمال شدن حقوق مسلمانان می‏شد که این استیلا و نفوذ تنها به ابعاد سیاسی ختم‏ نمی‏گردید بلکه جنبه‏های فرهنگی،اجتماعی و نظامی‏ و اقتصادی را نیز فرا می‏گرفت و اینهمه برای مجتهد لاری که به عزت مسلمانان و حاکمیت اسلام ناب‏ می‏اندیشد قابل تحمل نبود.

وی هرگز دولتهای استبدادی را به رسمیت‏ نمی‏شناخت و اثری روشنگرانه را تحت‏ عنوان«آیات الظالمین»در سال 1314 هجری قمری‏ (1275 هجری شمسی/1897 میلادی)،یعنی تقریبا ده سال پیش از آغاز نهضت مشروطیت و در اوج‏ استبداد قاجار منتشر ساخت و در آن پرده از فجایع‏ ستمکاران برداشت و به تبیین اشکال گوناگون ظلم و چهره کریه ستمکاران و ویژگیهای آنان با استناد به‏ آیات قرآن و سنت معصومین پرداخت و چهره ناپاک‏ شاهان ستمگر و فرمانروایان بیدادگر را که ادعای‏ مسلمانی دارند و خو را مؤمن و درستکار می‏دانند، رسوا ساخته و با استدلال‏های محکم علل فریبکاری‏ آنان را روشن ساخته و توجیه‏گری‏های ایشان را بیهوده‏ نمایاند.(18)

او در فتوائی با صراحت در زمان قاجار اعلام‏ داشت:«واجب است تبدیل سلطنت امویه قاجاریه به‏ دولت حقه اسلامیه»(19)و در این راه مردم را از پرداخت‏ مالیات به حکومت مرکزی ویا کارگزاران آن بر حذر می‏داشت(20)و با پیروان انبوه خود در لار عنا علم‏ طغیان علیه نظام استبدادی بر افراشته(21)و به اوامر اولیای دولت گوش فرا نمی‏داد و قیام عجیبی را رهبری‏ می‏کرد.(22)

تا بدآنجا که در لارستان و توابع،که منطقه بسیار وسیعی را شامل می‏شد،حکومت اسلامی‏ تشکیل داد.

در میان اعضای آن،شخصیتهای علمی و مذهبی‏ ممتازی قرار داشتند و در لوای رهبری او شهروندانی‏ بودند که آنان را از شر بی‏عدالتیهائی که به دست‏ زمینداران،ستمگران،خوانین و فئودالهای مستکبر می‏رفت،حفظ می‏نمود.مردم با خرسندی مخارجی را که حکومت مستقل اسلامی او لازم داشت تأمین‏ می‏کردند.(23)

وی،حتی تمبر پستی بنام این حکومت به چاپ‏ می‏رساند که این تمبرها اکنون در نزد گرد آورندگان‏ تمبر ارزش فراوان دارد.(24)بر روی تمبر پستی که در حکومت او به چاپ می‏رسید نوشته شده است:«پست‏ ملت اسلام»(25).

او حتی کارخانه اسلحه‏سازی دایر کرده بود.(26)

دستگاهش منظم و با انضباط بود و بر پایه شریعت صدر اسلام عمل می‏کرد.(27)

در بدو ظهور انقلاب مشروطیت حکم جهاد علیه‏ مستبدین صادر کرد و مکرر با آنان جنگید و در سال‏ 1326 هجری قمری یعنی در زمان استبداد صغیر به‏ مرحوم سید مرتضی مجتهد اهرمی دستور داد بوشهر را از تصرف مستبدین خارج سازد و او نیز با کمک‏ رئیسعلی دلواری و میرزا علی کازرونی چنین کرد.(28)

از جمله قراردادهای ننگین که ایران را به دو منطقه نفوذ بین دولتهای انگلیس و روس تقسیم‏ می‏نمود قرار داد 1907 بود.انگلیسها نسبت به فارس‏ و جنوب ایران حساسیت خاص داشتند و از نظر استراتژیکی برای این مناطق اهمیت ویژه‏ای قائل‏ بودند.مجتهد لاری در همان زمان و موضع قاطعی در برابر این پیمانها گرفته بود(29)و انگلیسیها بویژه از روزگاران دور کینه او را به خاطر مواضع قاطع و آشتی ناپذیرش علیه استعمارگران و بویژه انگلیس در دل‏ داشتند.

وی صریحا پیمانهای دولتهای استبدادی و نیز قراردادهای دول متجاوز خارجی،که این مناطق را به‏ صورت حوزه نفوذ سیاست خود درآورده بودند،مردود و غیرقانونی می‏شمرد.(30)

با این زمینه بود که او فرمان جهاد علیه بیگانگان‏ را صادر کرد که در اینجا به ارائه عین متن آنها می‏پردازیم:

اعلان فرمان قضا جریان حضرت سبحان

حسب الاحکام ملک علام و حجج اسلام و امام‏ علیه السلام و الامقام و محکمات قرآن«یا ایها النبی‏ جاهدو الکافر و المنافقین و من یتولهم منکم فاولئک‏ منهم»اعلان به هر جا و هر کس از فرق ششصد کرور مسلمین داخله و خارجه،حتی بر صبیان و نسوان واجب‏ فوری است جهاد و دفاع این کفار و اعوان این کفار و سد ابواب طمع و بهانهء مالیات و گمرک و فرنطینه و تذکره و گرفتن اسلحه از مسلمانان و هم چنین سد ابواب قرار و جای قرار بر این کفار حربی و اعوان این‏ کفار از هر گوشه و کنار و کوچه و بازار بدون مهلت و انزار جز بعذاب النار و خزی عار و صغار و عبرة لاولی‏ الابصار چنانچه حق تعالی فرموده:فاقتلوا المشرکین‏ حیث وجدتموهم و خذوهم و احصروهم و فضل الله‏ المجاهدین علی القاعدین درجه و من جاهد فانما یجاهد لنفسه و له من الانعام فی کل عام مأتادینار فی‏ بیت مال المسلمین من سهم المؤلفه و الجاهدین‏ مع الاجر العظیم و انابه زعیم.

اقل خدام الشریعه المطهرة صحیح‏ عبده عبد الحسین الموسوی‏ «حسب الارقام و احکام اسلام و علماء اعلام و محکمات قرآن و امام زمان علیه السلام واجب است بر تمام مسلمانان حتی بر نسوان و صبیان جهاد و دفاع‏ ابالیس روس و انگلیس بهر نحوی از انحاء امکان و لو به‏ سنگ قلیل و چوب نخیل با عجاز خلیل و رب جلیل‏ حجارة من سجیل علی اصحاب الفیل.

سنة الله فی الذین خلوا من قبل و لن تجد لسنة الله‏ تبدیلا و هر کس راه فرار و جای قرار به این کفار بدهد مستحل حرام و مرتد از اسلام و الامقام و عبد اصنام‏ شده.

اعلان به هر کس و هر جا واجب که هر کس واقف‏ به تکلیف خود شده و هر کس به قیاس و استحسان‏ مخالف حکم قرآن و امام زمان علیه السلام فمثله کمثل‏ الشیطان خارج عن الاسلام و الایمان.

اقل خدام الشریعة المطهرة صحیح عبده

عبد الحسین الموسوی‏ اصل این دو حکم جهاد که با خط خوشی نوشته‏ شده و توسط محررین تکثیر و بازنویسی گردیده و به مهر مجتهد لاری ممهور گردیده موجود است.جالب‏ اینجاست که هیچ یک از این احکام با

«بسم اللّه الرحمن‏ الرحیم»

شروع نمی‏شود و این نکته کنایی از تعبد خاصی است که صاحب فتوا به سیاق قرآن کریم دارد.

سوره برائت در قرآن با آیه شریفهء

«بسم اللّه الرحمن‏ الرحیم»

آغاز نمی‏شود.با توجه به یان اصل که فتاوای‏ مذکور بیانگر برائت از کفار و مشرکین است به همین‏ سیاق تأسی شده است.در این دو حکم جهاد نکات‏ مهمی جلب نظر می‏کند که در زیر بدان اشاره می‏شود:

1-امر جهاد بر اساس محکمات قرآن مقرر گردیده و سنتی الهی و تغییرناپذیر بوده و جنبه جاودانی‏ دارد و حکم صاحب شریعت غرا امام عصر ارواحنا لمقدمه الفداست و شیوه علمای مجاهد اسلام می‏باشد.

2-همه مسلمانان حتی زنان و کودکان مکلفند که‏ در جهاد و دفاع از میهن اسلامی با متجاوزین و کافران‏ خارجی و اعوان و انصار و دوست نشاندگان داخلی آنان‏ شرکت کنند.

3-به خصم هیچگونه مهلتی نباید داد و راه فرار را بر او باید بست و پناه بدان نداد و شیوه‏ای اتخاذ نمود تا مهلت بازسازی نیروهای خود را نیابند و آنچنان‏ سرکوب کردند که عبرتی برای صاحبان بصیرت باشد.

4-جهاد صرفا جنبه نظامی ندارد بلکه در همه‏ جنبه‏های دیگر حیات انسانی مطرح است،نفوذ سیاست‏ ابر قدرتهای روس و انگلیس در کشورهای اسلامی نیز تنها از جنبه نظامی نبوده بلکه جنبه‏های اقتصادی، فرهنگی،اجتماعی و...را نیز دربر می‏گرفته است.

یکی از مسلمانان غرب شناس چندی قبل در یکی از مجامع اروپایی با صراحت اعلام داشت:

«غرب برای تسخیر شرق سه ابزار و اسلحه در دست دارد که اتفاقا هر سه با حروف) m (شروع میشود.

1- issim yrano یعنی مبلغ و کشیش

2- enicidem یعنی دارو و دکتر و معالجه‏ 3- yratilim یعنی ارتش»(31).

مجتهد لاری با هر سه ابزار مذکور در مالیات‏ جدی خود به قیام برخاست.مالیات و گمرگ و قرنطینه‏ و تذکره و گرفتن اسلحه از مسلمین و...نیز ابزارهایی‏ بودند که در این مقوله می‏گنجند و سلطه غرب را بر کشورهای اسلامی در پی داشتند،او در جای دیگر نکات ارزنده‏ای را در این خصوص بیان می‏دارد که برای‏ نمونه به اختصار به چند مورد اشاره می‏شود:

«باید مردم را از بدعت گذرنامه و قرنطینه‏ عبوری مسافران و حجاج بیت اللّه الحرام‏ رهاند.چه از آن تاریخ که این بدعت ناپسند مرسوم‏ شده،نقص و کاستی و زیان برای مردم پدید آورده‏ و ستمکاری و دشمنی را افزون ساخته است و به جای‏ بزرگداشت مهمانان خدا آنها را در هر بندر و گذرگاهی،خوار گردانیده و با ذلت و سر شکستگی چند برابر جزیه‏ای که باید از کفار بگیرند،به خاطر گذرنامه‏ ورودی و قرنطینه از آنها پول دریافت می‏دارند...افراد را از زن و مرد گرفته و در بیمارستان کفار زنده بگور می‏کنند و کسی را از کشتن و سوختن آن مسلمان زائر خانهء خدا خبر نمی‏دهند.

...باید کشور را از دست پزشکان خارجی که‏ پایگاهی اساسی برای حاکمیت کفار خارجی و بیگانگان به حساب می‏آیند از هر حیث و جهت رهائی‏ بخشید(32)

...بنا به مصلحت جامعه و برای رفع مفاسد،لازم‏ است که مالیات وضع شده بر اقشار کم درآمد،به مراسم‏ و رسم و عنوانی،برداشته شود و این افراد از پرداخت آن‏ معاف گردند.(33)

...دست فساد و مفسده کفار خارجی را از هر کار و اختیاری که در مملکت جریان دارد بویژه،اختیار گمرکات سر حدات اسلامی،قطع و کوتاه بنماید...آیا در تمام مملکت اسلامیان کسی نیست که قادر باشد مدیریت گمرکات را در دست گیرد و این رشته وابستگی‏ به بیگانگان گسسته گردد و اسلامیان را از ذلت‏ نیازمندی و ننگ وابستگی به خارج رها سازد(24).

5-هکاری با دول استکباری و بیگانگان و نیز فرار از جنگ و جهاد موجب ارتداد از اسلام می‏گردد و مخالفین‏ جنگ مخالفین قرآن و امام زمانند و همچون شیطان از حوزه ایمان و اسلام خارج خواهند بود.

6-خداوند مجاهدین را بر قاعدین به درجات زیاد برتری بخشیده و آنکه رو به جهاد آرد برای عزت و شرف‏ خویش گام برداشته و هزینه او باید از بیت المال مسلمین‏ تأمین گردد و یقینا مجاهدان را نزد خدا اجری بزرگ‏ است.

7-جهاد و دفاع هرگز از انسان مسلمان سلب‏ نمی‏گردد و حتی اگر همه امکانات هم از بین برود با سنگ ریزه چوب نخل هم که شده باید جنگ با دشمن‏ را تا آخر ادامه داد.

وجوب خود کفائی نظامی

مجتهد لاری عقیده داشت که تعلیم و تربیت اصول و فروع و علوم و حرفه‏ها و صنایع و آنچه‏ که مسلمانان بدان نیازمندند به آن حد که بر خود کفائی‏ برسند،و از شر وابستگی به کفار خارجی بی‏نیاز گردند،از جمله مصارف وجوه بیت المال است،وی در خصوص مسائل نظامی می‏نویسد:

«فراگیری و آموزاندن تیراندازی و اسبدوانی و کسب‏ همه ملکات شجاعت و آموزش نظامی و آنچه که برای‏ جهاد و پیکار و دفاع در مقابل اشرار و کفاری که به‏ مسلمانان و دین و آئین اسلام زیان وار می‏سازند،از جمله مصارف واجب و مصالح لازم شرعی بیت المال‏ است و در این راه از هر لحاظ،هم از نظر فراگیری و آموزاندن و هم آمادگی و کارائی و هم نیروی نظامی‏ متحد و منسجم،باید کوشش زیاد به عمل آید،و آنچه‏ مناسب با وضع زمان و مکان و حال مسلمانان است‏ وسائل و اسباب جنگ و اصلحه قوی برای دفاع از مرزها و سرزمین‏های اسلامی و جهاد در راه خدا تهیه شود.(35)

در این راستا،مجتهد لاری علاوه بر تاسیس کارخانه‏ اسلحه‏سازی که بیش از این بدان اشاره شد،قشون و ارتشی با ساز و برگ تدارک دیده بود.او حتی پیروانش‏ را به تعلیمات نظامی ترغیب می‏کرد و عده زیادی از افراد هم کارآموزی دیده بودند،اینان در مجاهدات‏ اسلامی و برای حفظ حقوق محرومین در برابر خوانین، فئودالها و عوامل استبداد نقش مهمی داشتند و در اعاده مشروطیت وظیفه برجسته‏ای را ایفا نمودند.از این افراد در تاریخ به نام«تفنگچیان سید لاری»و یا «چریکهای فارس و سید لاری»یاد شده است.

به علاوه آنان در جنگ بین الملل در برابر تجاوز انگلیس به جنوب ایران و به قیادت او نقش بارزی‏ داشتند.(36)

قیام مجتهد لاری علیه تجاوز انگلیس

در دوران جهاد علیه تجاوز نظامی انگلیس در جنوب‏ ایران دو جبهه وجود داشت جبهه اول به رهبری آیت‏ الله العظمی حاج سید عبد الحسین مجتهد لاری و به‏ سپهسالاری سردار عشایر صولت الدوله قشقائی که با حمایت مادی و معنوی مردم شیراز علیه متجاوزان‏ انگلیسی به جهاد مشغول بودند.از دیگر سر کرگان برجسته این قیام ضد انگلیسی باید از ناصر دیوان‏ کازرونی،رئیسعلی دلواری،زایر خضر خان و شیخ‏ حسین جان چاه کوتاهی نام برد.جبهه دوم شامل‏ خوانین و تفنگچیان ایلات خمسه و بخشی از خوانین‏ و تفنگچیان ایل قشقائی که به سر کردگی خانواده قوام‏ و حبیب الله خان قوام الملک شیراز و درهمدستی با رجال وابسته به استعمار بریتانیا در تهران،در جهت‏ منافع انگلیس و دولت مرکزی عمل می‏کردند و در ستیز با عشایر مجاهد قرار داشتند.(37)

ایونف مورخ شوروی می‏نویسد:

«در اکتبر سال ب1911انگلیسیها نیروی مسلح خود را در نواحی جنوبی ایران پیاده کردند و سپس‏ نیروها جدید روسیه تزاری در شمال ایران وارد کشور شدند».(38)

در این مرحله،حضور نظامی انگلیس در جنوب مواجه‏ شد،رهبری این قیام سراسری با سید عبد الحسین‏ مجتهد لاری است(*).ا نه تنها مردم و عشایر را به مقاومت‏ در برابر تجاوز اجبنی فراخواند بلکه رأسا دست به قیام‏ مسلحه زد.(39)و مردم را به سرنگونی حکومت مرکزی‏ دعوت کرد.در«کتاب آبی»از نشریات وزارت امور خارجه انگلیس می‏خوانیم:

(*)حضرت حجة الاسلام و المسلمین سید علی خامنه‏ای ریاست محترم‏ جمهوری اسلامی ایران و رئیس شورایعالی دفاع ضمن حضور در مانور پانصد هزار نفری سپاهیان محمد(ص)در شیراز(7/9/1366)که از نقاط مختلف استان فارس در شیراز اجتماع کرده بودند با اشاره به‏ مقاومت مردم جنوب ایران در برابر متجاوزان انگلیسی و دستگاه‏ استبدادی قاجار به نقش ارزنده رهبری مجتهد لاری می‏گوید:

«این استان یکی از مراکزی است که در طول صد سال اخیر یادی‏ گرامی از خود بر جای گذاشته و نام و یاد مبارزان این خطه با نام‏ روحانی بزرگی چون مرحوم آیت الله العظمی سید عبد الحسین‏ دزفولی لاری آمیخته است،همه اینها نشانه‏هایی از پیشگامی این شهر و استان اسلام از همیشه پرشورتر و گرامی تر حضور دارند.

رونامه اطلاعات،8/9/1366،ص 3.

 «به موجب راپرت و اصله،ناحیهء لا رمعض تاخت و تاز و تعدیات سید عبد الحسین لاری است و مشار الیه اعلام‏ نموده است پرداخت مالیات به شاه حالیه مخالف اسلام‏ است.»(40)

با شروع جنگ جهانی اول و بیشتر شدن اهمیت‏ استراتژیکی راههای فارس و جنوب،انگلستان بدون‏ توجه به دولت مرکزی،یک نیروی مستقل انگلیسی‏ جهت حفظ امنیت منطقه و حمایت از منافع بریتانیا ایجاد نمود.این قوا پلیس جنوب نامیده شد(41)و به‏ تدریج حدود 14000 نظامی هندی وارد ایران شده و عده زیادی مزدور ایرانی استخدام می‏نمایند.(42)در اول شعبان 1336 قمری(22/2/1297 شمسی) پاسگاه پلیس جنوب در خان زنیان(کوهمره)به عشایر دره شوری قشقائی حمله می‏برد و از جمله مرتکب‏ اعمال شنیعی می‏شود.خبر این جنایت موحش به‏ سرعت فارس را در می‏نوردد و عکس العمل سریع‏ روحانیت و مردم و عشایر غیور را برمی‏انگیزد.مجتهد لاری با شنیدن خبر متأثر شده و او که از پیش هم ید طولائی در مبارزه با انگلیس‏ها و روس‏ها داشت و فرمان‏ جهاد علیه آنان صادر نموده بود، فتوای جهاد دیگری علیه«کفار انگلیسی»صادر می‏کند.(43)وی طی نامه‏ای که توسط قاصد ویژهء خود«حاج سید علیشیر»به صولت الدوله ارسال‏ می‏دارد او را به جهاد فرمان می‏دهد.متن نامه چنین‏ است:

«امروز خبر مصیبت وارده به مملکت و ایل جلیل‏ قشقائی را شنیده و دنیا در نظرم تیره و تار گشته است.

ببینید بدبختی ما به کجا کشیده شده است که یک عده‏ انگلیسی بی‏دین باید از اقصی بلاد عالم آمده،با کمک‏ جمعی هندی بت پرست بر ما حکمفرمائی کنند و به‏ ناموس ما لطمه وارد آورند.این است که من که مجتهد و جانشین پیغمبر اسلام(ص)هستم بدینوسیله فتوا می‏دهم که امروز بر تمام افراد ذکور ایرانی جهاد با این کفار حربی واجب است و هر که از جهاد رو بر تابد یا به‏ نحوی از انحاء به آنها خدمت و مساعدت کند،مردود جامعهء ایرانی است و زن در خانه‏اش بر او حرام خواهد بود.شما که رئیس و ایلخانی هستید باید به مجرد رؤیت حکم جهاد که علیحده نوشته شده و به شما تسلیم‏ خواهد شد جهاد را آغاز کنید و کلیهء افراد قشقائی و سایر ایلات و عشایر جنوب باید تحت امر و پیشوائی‏ شما مشغول شوند تا آن زمان که این قوم حیله باز و مکار را از مملکت بیرون کنید.و هر که در این جنگ‏ کشته شود شهید خواهد بود.و آن کس که از دشمنان‏ دین و وطن بکشد استحقاق ورود به بهشت خواهد داشت.و السلام علیکم و رحمت الله و برکاته.»(44)

متن فتوای جهاد مجتهد لاری(45)

اعلان فرمان قضا جریان حضرت سبحان و محکمات قرآن و امام زمان(ع)

«یا ایها الذین آمنوا جاهدوا الکفار و المنافقین و من یتولهم منکم فانه منهم»

اعلان به هر کس و هر جا از فرق مسلمین خارج و داخل‏ حتی بر نسوان و صبیان و سلطان و فرمانفرما و قوام و اعراب و هر کس که لاف از مسلمانی می‏زند،واجب‏ فوری عینی است خصوصا در این زمان امتحان کفر و ایمان،جهاد و دفاع این کفار حربی ابالیس انگلیس و اعوان ایشان و ابواب طمع و جای قرار و راه فرار از هر گوشه و کنار و کوچه و بازار بدون مهلت و انذار و بعذاب النار و خزی عار و صغار چنانچه حق سبحانه و تعالی در کلام الله مجید فرموده است:

فاقتلوا المشرکین حیث وجد تموهم و خذوهم‏ و احصروهم واقعدوا لهم کل مرصد.

و هر کس تخلف و تقاعد از این جیش مجاهدین و از این جهاد اکبر و نهی‏ از منکر نماید،کان تخلف از جیش اسامه و امام عصر(ع) نموده،اعم از اینکه ملحق به جیش کفار بشود یا نشود مرتد و خارج از اسلام است و مال و جان او مال‏ مسلمانان است و لو قوام الملک باشد چنانچه شارع‏ مقدس فرموده:من استحل الحرام خرج عن الاسلام و من لم یحکم بما انزل الله فاولئک هم الکافرون اولئک‏ یلعنهم الله و یلعنهم اللاعنون-چنانکه در حق عالم‏ بنی اسرائیل فرموده:مثله کمثل الکلب اعز ذلک من‏ الایات و البینات.به تمام سرداران اعراب(*)اعلان دهید تا واقف به تکلیف شرعی خود شوند و غیرت عربی را از دست ندهند که اسیر کفار شوند.

اقل خدام الشریعه المطهره صحیح عبده

عبد الحسین الموسوی

در پی این فتوای مجتهد لاری قیام‏ همگانی سراسر جنوب را فرا می‏گیرد.(46)وی برای‏ تشویق مجاهدین و تهییج ملت و بسیج مردم به منظور مقابله با هجوم بیگانگان به قریه کورده لارستان عزیمت‏ می‏نماید.از آنطرف انگلیسیها پس از تصرف بوشهر، شیراز را تحت نظر و نفوذ خود آورده و آهنگ تصرف‏ لارستان می‏کنند و قشونی به لار فرستاده و اطراف‏ قریه«کورده»را محاصره می‏کنند،هنگام ورود قشون به‏ منطقه و محاصره قریه کورده مجتهد لاری در محراب‏ مسجد به نماز جماعت ایستاده بود،رئیس علیمراد که‏ مردی مجاهد و شجاع و از مریدان و فدائیان او بود وارد مسجد شده و وی را در حال نماز بر ترک اسب خود سوار کرده و از میان دوازده هزار قشون انگلیس که رو به قریه آورده بودند بیرون می‏برد انگلیسیها آندو را هدف گلوله قرار داده و تیر باران می‏کنند و چند گلوله‏ به عبا و عمامه مجتهد اصابت کرده ولی هیچیک به‏ بدنش نمی‏رسد و این معنی را مریدان حمل بر کرامتش‏ کردند.(47)

لشگر انگلیس قریه را ویران کرده و به چپاول و غارت می‏پردازد و مسجد و محراب را به آتش کشیده و به سوی لاری روند و خانه او را غارت نموده و خاندان او را به اسیری به شیراز اعزام می‏دارند.مجتهد لاری با روحیه‏ای خستگی ناپذیر برای تداوم مبارزه با متجاوزین‏ انگلیسی به فیروز آباد می‏رود(48).سردار عشایر و مجاهدین نیز تحت قیادت مجتهد لاری مقاومت سر سختانه‏ای علیه نیروهای علیه انگلیسی نموده و عده‏ کثیری از سپاه دشمن را هلاک می‏سازند.(49)

انگلیسیها پس از آنکه سر سختی مجتهد لاری و حمایت همگانی از قیام او را ملاحظه میکنند و تسلیم‏ سردار عشایر را به حکم او می‏نگرند و شور و هیجان‏ انقلابی را در مردم علیه خویش مشاهده می‏کنند به‏ شدت به وحشت افتاده و برای ایجاد شکاف در صف‏ قشقائیها وارد صحنه عمل می‏شوند،سرپرستی سایکس‏ در این باره می‏نویسد:

«چون موفقیت بریتانیا مسلم شد والی فارس به‏ اشاره ما،برادر صولت الدوله را با ایلخانی‏گری قشقائی‏ منتخب ساخت.قوام نیز به طرفداری‏ ما مشغول اسباب چینی شد.در نتیجه در ایل قشقائی نفاق افتاد و جمعی بر علیه‏ صولت الدوله(سردار عشایر)قیام کردند.ستون ما نیز فورا به حمله پرداخت این مرتبه قشقائیها با رشادت‏ هر چه تمامتر جنگیدند ولی چون عده آنها فوق العاده‏ تقلیل یافته بود بزودی رو به فرار نهادند.ایلخانی جدید و قوام به تعقیب آنها رفته،صولت الدوله در فیروز آباد مختصر مقاومتی به عمل آورد و مغلوب شد.(50)

انگلیس‏ها در صدد دستیابی به مجتهد لاری‏ بودند که او به قیر رفت و از آنجا به درخواست مردم‏ جهرم بدان سامان عزیمت کرد.فرمانفرما،عامل‏ سر سپرده انگلیس و والی فارس در اجرای نقشه انگلیس‏ کوشید تا با حیله و تزویر او را دستگیر کرده تسلیم‏ ژنرال سایکس،فرمانده پلیس جنوب انگلیس نماید.

لکن حیله‏اش کارگر نیفتاد و با موج آگاهی و شورش‏ مردم روبرو شد و مانع اجرای نقشه‏اش گردید.(51)

مجتهد لاری مقاومت خود را تا آخر عمر(شوال‏ 1342/اردیبهشت 1303)در جهرم پی گرفت.از جمله‏ اقدامات او آن بود که قشونی را به سرکردگی‏ (*)منظور ایل خمسه فارس است.

سپهسالار حسین حاجی آبادی به بندر عباس که در تصرف انگلیس‏ها بود فرستاد.قشون او بندر عباس را فتح کرده و مرکز قنسولگری انگلیس را در آنجا تسخیر نموده و مأمورین جاسوس و مسئولین قنسولگری از طریق دریا فرار می‏کنند.(52)

مجتهد لاری لعن بر انگلیس‏ها و روسها را ذکر مذهبی می‏دانست و در نماز شب هم انها را لعن می کرد و بدین ترتیب مرگ بر استکبار را عبادت تلقی می نمود.(53)

بررسی تاریخ اندیشه و تفکر،این مطلب را روشن‏ می‏کند که اغلب برای این که بتوان طرز تفکری را به‏ صورت کامل ارائه داد مستلزم زمان بسیار طولانی است.

نظریه مجتهد لاری درباره«دفاع و جهاد»و شیوه‏های عملی او در مقابله با استکبار نیز از این قاعده‏ مستثنی نیست و امروز شاهد این حقیقت هستیم که این‏ اندیشه‏های بلند با تکوین عمیق‏تری در تفکر و نظرات‏ بنیانگذار جمهوری اسلامی و رهبر عالیقدر انقلاب‏ حضرت آیت اللّه العظمی امام خمینی سامان یافته و ملت‏ غیور ایران به رهبری آنحضرت در برابر استکبار جهانی‏ به سرکردگی شیطان بزرگ آمریکا قد برافراشته و می‏رود تا به فضل الهی جان را از شرارت آن،رهائی‏ بخشد و در این زمینه گامهای استوار و اصولی بلندی‏ برداشته است.

یادداشتها

(1)-توضیحات مفصل زندگانی آن فقید سعید در آثار زیر آورده شده‏ است:حاج آقا بزرگ تهرانی مؤلف(الذریعه)،نقباء البشرفی‏ القرن الرابع عشر،مطبعه الاداب نجف 1381 هجری-1962 میلادی،ص 1048-1050.

شیخ عبد الحمید مهاجری،شجره طیبه نقل از گلشن‏ حسینی،1370 قمری،شیراز.محمد حسین رکن‏زاده‏ آدمیت،دانشمندان و سخن سرایان فارس،ج 4.

علی دوانی،نهضت روحانیون ایران،ج 2.

سید محمد تقی آیت اللهی،مبارزات سید عبد الحسین نجفی‏ لاری،دیدگاهها و نقش او در تکوین حکومت اسلامی،1360 بنیاد مستضعفان نیو یورک.

سید محمد تقی آیت اللهی،امانتدار پیامبران،1361 انتشارات‏ مؤسسه انجام کتاب تهران.

سید محمد تقی آیت اللهی،ولایت فقیه زیر بنای فکری مشروطه‏ مشروعه،1363 انتشارات امیر کبیر تهران.

(2)-سید محمد تقی آیت اللهی،ولایت فقیه زیر بنای فکری مشروطه‏ مشروعه،ص 135-136.

(3)-سید عبد الحسین لاری،تعلیقات المکاسب،ج 2،ص‏ 378-406.

(4)-سید عبد الحسین لاری،قانون در اتحاد دولت و ملت،ص 5-9.

(5)-سید عبد الحسین لاری قانون مشروطه مشروعه،ص 53.

(6)-سید عبد الحسین لاری،تعلیقات المکاسب،ج 2،ص 378 406.

(7)-سید عبد الحسین لاری،تعلیقه علی وسائل الشیعه،کتاب الجهاد.

(8)-محمد حسین رکن‏زاده آدمیت،فارس و جنگ بین الملل،ج 2، ص 355-356،سید محمد تقی آیت اللهی،ولایت فقیه زیر بنای‏ فکری مشروطه مشروعه،ص 83.

(9)-سید عبد الحسین لاری،حاشیه بر جامع عباسی شیخ بهائی، ص 148.

(10)-همانجا،ص 149.

(11)-دفتر امام جمعه جهرم،جزوه فتوکپی حکم جهاد آیت الله‏ العظمی سید عبد الحسین لاری،محرم 1408 هجری قمری.

(12)-سید محمد تقی آیت اللهی،امانتدار پیامبران،ص 139-140.

(13)-شیخ عبد الحمید مهاجری،شجره طیبه،ص 37،رکن‏زاده‏ آدمیت،فارس و جنگ بین الملل ج 2،ص 356.

(14)-مهاجری،شجره طیبه،ص 37.

(15)-سید عبد الحسین لاری،قانون مشروطه مشروعه،ص‏ 41-43،مهاجری،شجره طیبه،ص 36-37.

(16)-مهاجری،شجره طیبه،ص 37-39،آیت اللهی،امانتدار پیامبران،ص 142.

(17)-سید عبد الحسین لاری،آیات الظالمین،ص 6،7-64،68-76، آیت اللهی،ولایت فقیه زیر بنای فکری مشروطه مشروعه،ص‏ 150-152.

(18)-سید عبد الحسین لاری،قانون مشروطه مشروعه،ص 17-24.

آیت اللهی،مبارزات سید عبد الحسین نجفی لاری،دیدگاهها و نقش او در تکوین حکومت اسلامی،ص 29.

(19)دفتر امام جمعه جهرم،جزوه فتوکپی حکم جهاد آیت اللّه‏ العظمی سید عبد الحسین لاری،ص 3.

(20)- iwasum metsew.iral noitazilivic hguoht milsum .drowrof.seye 

(21)-حسن معاصر،تاریخ استقرار مشروطیت ایران،مستخرجه از اسناد محرمانه وزارت امور خارجه انگلستان،چاپ دوم،ص‏ 1099-1100 تهران.

(22)-ایرج افشار،اوراق تازه یاب مشروطیت،1359 تهران،ص‏ 26،177.مـ

(23)-یادداشت شماره 20،نیز رجوع کنید:مخبر السلطنه،خاطرات و خطرات،ص 255-256،براون،انقلاب ایران،ص 322.

(24)-یادداشت شماره 20،آیت اللهی،امانتدار پیامبران،ص‏ 91-92.

(25)-تمبرهای یادگاری ایران،1346 تهران،مخبر السلطنه، خاطرات و خطرات،ص 317،آیت اللهی،ولایت فقیه زیر بنای‏ فکری مشروطه مشروعه،ص 75،169.

(26)-مخبر السلطنه،خاطرات و خطرات،ص 255-256.

(27)-براون،انقلاب،ص 322.

(28)-رکن‏زاده،آدمیت،فارس و جنگ بین الملل،ص 354-355.

(29)-مهاجری،شجره طیبه،ص 36-37،سید عبد الحسین لاری، قانون مشروطه مشروعه،ص 41-43.

(30)-آیت اللهی،امانتدار پیامبران،ص 96،145.

(31)-سید غلامرضا سعیدی،مقاله مستشرقین و اسلام در محمد خاتم پیامبران،ج 2،ص 270.

(32)-سید عبد الحسین لاری،قانون مشروطه مشروعه،ص 17-24.

(33)-همانجا،ص 35-36.

(34)-همانجا،ص 36-38.

(35)-سید عبد الحسین لاری،قانون در اتحاد دولت و ملت، ص 12-15.

(36)-یادداشت شماره 20 آیت اللهی،ولایت فقیه زیر بنای فکری‏ مشروطه مشروعه،ص 34-35«کتاب آبی»نشریه وزارت‏ امور خارجه انگلستان،براون،انقلاب ایران،ص 535-536 و ص 543-544،احمد کسروی،تاریخ مشروطه ایران،ص‏ 545،هاشمی،دیوان مذکرات نخستین دوره مجلس‏ شورایملی.

(37)-عبد الله شهبازی،ایل ناشناخته،ص 219-220،سید محمد تقی آیت اللهی،امانتدار پیامبران،فصل پنجم.

(38)-م.س.ایوانف،تاریخ نوین ایران،ترجمه هوشنگ تیز آبی و...،1356

(39)-عبد الله شهبازی،ایل ناشناخته،ص 222،سید محمد تقی آیت‏ اللهی،امانتدار پیامبران فصل پنجم

(40)-کتاب آبی،چاپ قدیم،تهران 1331 قمری،ج 1،ص 48.

(41)-محمد ناصر صولت قشقائی سالهای هجران،به تصحیح‏ نصر الله حدادی ص 16،تهران،1366،پیمان،ایل قشقائی، ص 20

(42)-رکن‏زاده آدمیت،فارس و جنگ بین الملل اول،ص 350.

(43)-عبد الله شهبازی،ایل ناشناخته،ص 229،پیمان،ایل‏ قشقائی،ص 23،آدمیت،فارس و جنگ بین الملل،ج 2،ص‏ 340،ص 355-357،مهاجری،شجره طیبه،ص 14-15، آدمیت،دانشمندان و سخنسرایان فارس،ج 4،ص‏ 580-581 و فلوریدا سفیری،پلیس جنوب ایران،ترجمه‏ منصوره اتحادیه و...،ص 231-232

(44)-آدمیت،فارس و جنگ بین الملل،ج 2،ص 355،آیت اللهی، ولایت فقیه زیر بنای فکری مشروطه مشروعه،چاپ دوم،ص‏ 83-84،شهبازی،ایل ناشناخته،ص 229،علی دوانی، نهضت روحانیون ایران،ج 2،ص 26-15

(45)-آدمیت،فارس و جنگ بین الملل،ج 2،ص 356-357،آیت‏ اللهی ولایت فقیه زیر بنای فکری مشروطه مشروعه،چاپ‏ دوم،ص 84-85،شهبازی،ایل ناشناخته،ص 230،علی‏ دوانی نهضت روحانی ایران،ج 2،ص 26-30.

(46)-شهبازی ایل ناشناخته،ص 230،آیت اللهی،امانتدار پیامبران،فصل پنجم

(47)-مهاجری،شجره طیبه،ص 13-14،آدمیت،دانشمندان‏ و سخنسرایان فارس،ج 4 ص 580-581.

(48)-مآخذ قبل

(49)-آدمیت،فارس و جنگ بین الملل،ج 2،ص 355-356، صولت قشقائی،سالهای هجران،ص 19

(50)-پیمان،ایل قشقائی،ص 25،سرپرسی سایکس،تاریخ مختصر ایران

(51)-مهاجری،شجره طیبه،ص 15-16،آدمیت،دانشمندان‏ و سخسرایان فارس،ج 4،ص 581،نیز فارس و جنگ‏ بین الملل،ج 2،ص 344.

(52)-آیت اللهی،امانتدار پیامبران،ص 117،نیز ولایت فقیه‏ زیر بنای فکری مشروطه مشروعه،ص 93.

(53)-برنامه سیمای فرزانگان،صدای جمهوری اسلامی ایران،جمعه‏ 21/2/1363

پایان مقاله