سال شمار وقایع جنوب ایران (از 1114 ه. ش / 1735 میلادی تا 1308 ه. ش / 1927 میلادی)

گزارشگر : مشایخی، عبدالکریم

در تاریخ‌نگاری نوین،اهمیت مجموعه‌ای که ترتیب و توالی تاریخی یک ملت،قوم و...را در برگیرد کاملا آشکار است،چه بهتر می‌تواند پژوهشگران و محققان را به کار آید.

با توجه به این اهمیت و طرح ضرورت تهیهء سال‌شمار وقایع قیام مردم جنوب،به توسط دوست‌ فاضل و دانشمندم جناب آقای دکتر خیراندیش در هیأت علمی کنگرهء شهید رئیس علی دلواری، انجام این مهم را فرض دانسته درصدد تهیه و تدوین آن برآمدم و اینک آن‌چه پیش‌روی خوانندهء گرامی قرار دارد حاصل این تلاش است.

این سال‌شمار براساس سال‌های شمسی/میلادی تنظیم گردیده است و از سال 4111 ه.ش5371/ م.-سال احداث بوشهر جدید(بندر نادری)در زمان نادر شاه افشار-تا سال 8031 ه.ش /7291م. -سال درگذشت غضنفر السلطنهء برازجانی از هم‌رزمان شهید رئیس علی دلواری-شامل می‌شود.

این مجموعه وقایع مربوط به هجوم سه‌گانهء انگلستان به بوشهر که در سال‌های 8381،6581، 5191 م.به وقوع پیوسته است در بر می‌گیرد.همچنین فهرست منابع و مآخذی که از آن‌ها استفاده‌ یا به آن‌ها مراجعه شده است نیز در بخش ضمایم درج گردیده است.

در پایان از تمامی اعضای هیأت علمی کنگره و برادر محمد دادفر که با راهنمایی بی‌شائبهء خود مرا یاریگری نمودند صمیمانه تشکر و قدردانی می‌شود.

4111 ه.ش5371/ م

نادر شاه افشار بوشهر را به عنوان مرکز نیروی دریایی خود برگزید.از این زمان تاریخ جدید بوشهر آغاز گشت و با حاکمیت خاندان آل مذکور مبدل به مهمترین بندر تجاری‌ ایران گردید.

6311 ه.ش7571/ م

آغاز پادشاهی مستقل کریم خان زند.در دوره کریم خان‌ زند خوانین و جنگجویان دشتی،دشتستانی و تنگستانی به‌ یاری او شتافتند.لذا از زمان در حیات سیاسی کشور نقش مهمی پیدا کردند.

-در این زمان بوشهر برازجان در منطقهء زارعی جنوب شهر فعلی بنا نهاده شد.

-شورش میر مهنای بندر ریگی و افول موقعیت بندر ریگ

1411 ه.ش2671/ م

تأسیس نمایندگی بریتانیا در بوشهر

عقد قرارداد مهم بین کمپانی هند شرقی و کریم خان‌ زند راجع به آزادی تجارت و معافی از گمرکی کالاهای‌ انگلیسی

4711 ه.ش5971/ م

تأسیس سلسله قاجاریه به وسیله آغا محمد خان

0911 ه.ش2181/ م

گشایش اولین کنسولگری بریتانیا در بوشهر

1911 ه.ش3181/ م

در پی شکست فتحعلی شاه قاجار در برابر روسیه عهدنامه‌ ننگین گلستان منعقد شد.

6021 ه.ش8281/ م

انعقاد عهدنامه ننگین ترکمنچای-از دست رفتن اراضی‌ شمال رود ارس-آغاز مداخلات وسیع بیگانه و کسب‌ امتیازات توسط آنان.

1121 ه.ش2381/ م

یاغیگری کامران میرزا حاکم هرات.به دلیل گسترش نفوذ انگلستان در هندوستان هرات که جزو خاک ایران بود مورد توجه استعمارگران هند قرار گرفت آن را دروازه‌ هندوستان می‌دانستند.

6121 ه.ش7381/ م

محمد شاه برای دومین بار اقدام به لشکرکشی به هرات و محاصره این شهر نمود.متعاقب لشکرکشی محمد شاه به‌ هرات،کشتی‌های جنگی دولت انگلیس درصدد واکنش‌ برآمده،به دنبال تیره شدن روابط دو کشور یک فروند از آن‌ها در برابر بوشهر آمده پانصد نفر سرباز از کشتی پیاده‌ 

پالمرستون کوشش نمود تا روابط سیاسی انگلیس و ایران که بر سر مسأله‌ هرات قطع شده بود دوباره برقرار گردد. دو کشور قراردادی تجارتی امضاء نمودند که به موجب آن ایران در لندن و بمبئی‌ و انگلستان در تهران و تبریز و بوشهر کنسوگری دائر می‌کرد.

کرده،در محلی کوتی که خانه بالیوز انگلیس در آن‌جا بود منزل نمودند.شیخ حسن مجتهد آل عصفور و شیخ‌ سلمان برادرزاده‌اش و باقر خان تنگستانی با اهالی بوشهر ازدحام نموده تمامی سربازها و بالیوز را از بوشهر اخراج‌ نمودند و چندین نفر از طرفین کشته گشت.

6121 ه.ش7381/ م

انگلیس‌ها به تلافی شکست بوشهر،جزیره خارک را متصرف و آن‌جا را پایگاه خود قرار دادند.

7271 ه.ش8381/ م

هیأت سیاسی نظامی انگلیس به علت مسأله هرات و سایر اختلافات موجود از ایران خارج شدند.

8121 ه.ش9381/ م

درگیری مردم بوشهر با آدمیرال میتلند و سنگ‌اندازی‌ به او.

0221 ه.ش1481/ م

پالمرستون کوشش نمود تا روابط سیاسی انگلیس و ایران‌ که سر مسأله هرات قطع شده بود دوباره برقرار گردد. دو کشور قراردادی تجارتی امضاء نمودند که به موجب‌ آن ایران در لندن و بمبئی و انگلستان در تهران و تبریز و بوشهر کنسولگری دائر می‌کرد.

1221 ه.ش2481/ م

نیروهای انگلیسی جزیره خارک را تخلیه می‌کنند.

گشایش مجدد قنسولگری بریتانیا در بوشهر به دنبال‌ تعطیل شدن در آن سال 9381 م.

6221 ه.ش7481/ م

به پالمرستون گزارش شد که محمد رضا قصد حمله‌ی مجدد به هرات را دارد. 

7221 ه ش8481/ م

محمد شاه درگذشت و فرزندش ناصر الدین شاه به‌ جانشینی او تعیین گردید.

2321 ه.ش3581/ م

آغاز جنگ‌های کریمه،در این جنگ‌ها انگلیس،عثمانی، فرانسه علیه روسیه می‌جنگیدند.سیاست ناصر الدین شاه‌ طرفداری از روس‌ها بود.

2321 ه.ش3581/ م

انگلستان در واکنش نسبت به سیاست ناصر الدین شاه‌ روابط خود را با ایران به حالت تعلیق درآورد.

4321 ه.ش5581/ م

ناصر الدین شاه،مورای سفیر انگلیس را به حضور پذیرفت‌ و به او گفت که ایران نمی‌تواند در جنگ بین روس‌ها و عثمانی بی‌طرف باقی بماند،مورای در پاسخ وی گفت که‌ اگر ایران از بی‌طرفی خود به نفع روس‌ها چشم نپوشد، عواقب آن برای ایران ناخوشایند خواهد بود.

4321 ه.ش5581/ م

دوست محمد خان حاکم کابل درصدد برآمد که به قندهار نیرو اعزام نماید و با این هدف کابل،قندهار و هرات را به صورت ایالاتی یکپارچه و متحد تحت نظارت خود درآورد.او از حمایت دولت انگلیسی هند برخوردار بود.

4321 ه.ش5581/ م

مورای از تهران به انگلستان عزیمت نمود و دیپلمات‌های‌ انگلیس نیز ایران را ترک نمودند.

دوست محمد خان قندهار را تصرف کرد و شایعه شد که‌ او بعدا به هرات لشکر خواهد کشید.

ناصر الدین شاه در پاسخ به تقاضای کمک محمد یوسف‌ میرزا حاکم هرات یک نیروی نظامی به فرماندهی سلطان‌ مراد میرزا به خراسان اعزام داشت.

5321 ه.ش6581/ م

جولای

کابینه انگلستان دستور زیر به هند صادر کرد:

«هرچه زودتر نسبت به آماده کردن قوای نظامی با قدرت‌ که توان اشغال جزیره خارک در خلیج فارس و نواحی‌ بوشهر واقع در سرزمین اصلی ایران را داشته باشد اقدام‌ لازم معمول دارند.»

5321 ه.ش6581/ م

ناخدا دوم فلیکس جونز به عنوان نماینده مقیم انگلیس در بوشهر تعیین شد.

سپتامبر

ناخدا دوم فلیکس جونز پرسنل جمعی نیروی دریایی هند گزارش کرد که ساکنان بوشهر و سایر شهرهای ساحلی‌ جنوب ایران با دریافت خبر مقدمات اردوکشی از بمبئی‌ فوق العاده خشمگین شده و جو سیاسی بوشهر آنچنان‌ متشنج شده که جونز آرشیو نمایندگی سیاسی انگلیس و نفوذ و موجود در آن‌جا را به یک ناو گشتی انگلیس که در نزدیکی بوشهر لنگر انداخته بود منتقل کرد.

از سوی دولت انگلیس دستور داده شد نسبت به اعزام‌ قشون به خلیج فارس اقدام لازم معمول دارد و در همان‌ حال به قنسول‌های انگلیس در تهران و تبریز دستور داده‌ شد تا هرچه زودتر خاک ایران را ترک کنند.

نوامبر

قشون اعزامی شامل 54 فروند کشتی جنگی از بنادر کراچی،پور بندر وینگولا و بمبئی رهسپار خلیج فارس‌ گردید.فرماندهی نیروهای انگلیس به ژنرال استاکر واگذار شده بود.

61 نوامبر

ناخدا دوم جونز نمایندگی سیاسی مقیم بوشهر،کنسولگری‌ بوشهر را تعطیل نمود.

4 دسامبر

اشغال خارک بدون هیچ‌گونه مقاومتی.

6 دسامبر

ناوگان اعزامی انگلیس در ساحل هلیله،واقع در 01 مایلی‌ خور بوشهر لنگر انداختند.

7 دسامبر

عملیات تخلیه قشون از کشتی‌ها در خلیج کوچک هلیله‌ آغاز شد و یک روز بعد عملیات نظامی شروع گردید.

9 دسامبر

نیروهای مجاهد تنگستان تحت امر باقر خان و فداکاری‌ قابل توجهی در برابر نیروهای متجاوز انگلیسی به مقاومت‌  پرداختند.

-احمد خان تنگستانی فرزند رشید باقر خان رشادت فوق‌ العاده‌ای ابراز نموده،بعد از به قتل رسانیدن ژنرال«دیوید استاپ فورد»در نبردی تن‌به‌تن،خود نیز در راه دین و وطن به شهادت رسید.

01-9 دسامبر

در پی بمباران‌های سنگین ناوهای جنگی انگلیس، سرانجام بوشهر به اشغال نیروهای انگلیسی درآمد.در این‌ 

ساکنان بوشهر و سایر شهرهای ساحلی‌ جنوب ایران با دریافت خبر مقدمات‌ اردوکشی از بمبئی فوق العاده خشمگین‌ شده و جو سیاسی بوشهر آنچنان متشنج‌ شده که جونز آرشیو نمایندگی سیاسی‌ انگلیس و نفوذ موجود در آن‌جا را به یک‌ ناو گشتی انگلیس که در نزدیکی بوشهر لنگر انداخته بود منتقل کرد.

عملیات تلفات سنگینی به نیروهای انگلیسی وارد شد، فرماندهان هنگ‌های سواره‌نظام و پیاده‌نظام انگلیسی هر دو کشته شدند و چندین افسر انگلیسی به شدت زخمی‌ گردیدند.

01 دسامبر

حاکم بوشهر میرزا حسن علی خان دریابیگی پرچم ایران‌ را به نشان تسلیم فرود آورد.و به زودی سربازان انگلیسی‌ -هندی،شهر بوشهر را اشغال می‌کنند.

91 دسامبر

به سرلشکر جیمز اوترام فرمانده جدید نیروهای انگلیسی‌ دستور داده شد.عازم بوشهر گردد و به محض ورود به‌ آن شهر چنانچه متوجه شدند که شاه از عقب‌نشینی از هرات خودداری می‌کند،باید با قسمت عمده قوای تحت‌ امر خود جهت تصرف خرمشهر به اروندرود و از طریق‌ کارون به شوشتر پیشروی کرده،از آن‌جا اصفهان را مورد تهدید قرار دهد.

72 ژانویه 7581

ورود سرلشکر اوترام به بوشهر و استقرار او به عنوان‌ فرماندهی کل نیروهای انگلیسی.

3-5 فوریه

اردوکشی اوترام به سوی برازجان،اردوگاه نیروهای‌ ایرانی در ننیزک قرار داشت،قرار شد شجاع الملک نوری‌ فرمانده نیروهای ایرانی در دالکی مستقر شود و سواران‌ قشقائی در ننیزک و با رسیدن انگلیسی‌ها به برازجان از دو سمت شمال و جنوب آن‌ها را مورد حمله قرار دهند.

5 فوریه

ورود نیروهای اوترام به برازجان درحالی‌که شهر کاملا خالی از سکنه بود و یک شب پیش شهر تخلیه شده بود.

5 فوریه

عقب‌نشینی سریع انگلیسی‌ها به خوشاب،اوترام که وضع‌ خطرناک نیروهای خود را در برابر قوای ایران دیده بود به‌ سرعت برازجان را تخلیه کرده،عازم بوشهر شد.

5 فوریه

شب‌هنگام نیروهای ایرانی خود را به انگلیسی‌ها رسانیده‌ با آتش توپخانه حمله را آغاز کردند.انگلیسی‌ها در حالت‌ سردرگمی شب را به صبح رساندندو با تحمل تلفات‌ آماده عقب‌نشینی شدند.

6 فوریه

زیر باران شدید و تعقیب نیروهای ایرانی-انگلیسی‌ها سراسیمه به سمت بوشهر عقب نشستند.نیروهای ایرانی‌ به خصوص سواران قشقایی آنان را تا بوشهر تعقیب‌ کردند.

7 فوریه

ورود انگلیسی‌ها به بوشهر در نیمه‌های شب و استقرار مجدد در آن‌جا و مستحکم ساختن آن به منظور مقابله با حمله نیروهای ایرانی.

با ایستادگی نیروهای ایرانی در دشتستان،انگلیسی‌ها عملیات در خوزستان را مد نظر قرار دادند.

6321 ه.ش7581/ م

4 مارس

ناصر الدین شاه که از پیشروی انگلیس‌ها وحشت کرده‌ بود،عهدنامه پاریس را که براساس آن افغانستان برای‌ همیشه از ایران جدا می‌شد،پذیرفت و روابط دو کشور مجددا عادی شد.

41 مارس

سرلکشر استاد فرمانده قبلی نیروهای انگلیس در عملیات‌ جنوب با شلکی گلوله به حیات خود پایان داد.

62 مارس

ژنرال اوترام در رأس یک ستون نظامی متشکل از هنگ‌ 46 پیاده‌نظام سلطنتی،گردان 87 کوهستان و گردان‌های‌ 32/02 و 22 پیاده،یگان‌های سواره‌نظام سنگین اسلحه‌ 41 مارس با استعداد 7884 نفر سرباز خرمشهر را از طریق‌ دریا مورد حمله قرار داد.

سپتامبر 7581

ناصر الدین شاه نیروهای ایران را از هرات فراخواند.

دوم اکتبر

سرتیپ جاکوب در رأس افراد ساخلوی بوشهر عازم‌ هند گردید،ناخدا دوم فلیکس جونز وظایف محوله را به‌ عنوان نماینده سیاسی مقیم بوشهر را از سر گرفت.

8581 م فوریه

پایان دادن به اشغال خارک.

0621 ه.ش1881/ م

رئیس علی دلواری فرزند رئیس محمد در روستای دلوار، دهی از دهستان ساحلی بخش اهرم شهرستان بوشهر در شش کیلومتری جنوب باختر اهرم متولد شد.

4721 ه.ش5981/ م

ناصر الدین شاه به ضرب گلوله میرزا رضای کرمانی در بقعه حضرت عبد العظیم کشته شد و فرزندش مظفر الدین‌ شاه در سن 54 سالگی به پادشاهی رسید.

0821 ه.ش1091/ م

ویلیام ناکس دارسی امتیاز استخراج نفت ایران را در سراسر کشور به استثنای پنج ایالت شمالی به دست آورد.

5821 ه.ش6091/ م

به دنبال مبارزات خونین مردم ایران مظفر الدین شاه با استقرار مشروطیت موافقت نمود.او ده روز بعد از امضای‌ قانون اساسی از دنیا رفت و محمد علی شاه به سلطنت‌ رسید.

احمد خان دریابیگی حکمران بنادر شد.

آغاز حکمرانی غضنفر السلطنه در برازجان

آغاز به قدرت رسیدن زائر خضر خان در اهرم

6821 ه.ش7091/ م

انگلستان و روسیه توافق نمودند.ایران را به سه منطقه‌ تقسیم کرده شمال برای روس‌ها،جنوب شرقی برای‌ انلگیس‌ها و منطقه مرکزی نیز بی‌طرف.

6821 ه.ش7091/ م

پس از انعقاد قرارداد 7091 م فیمابین دولتین روسیه و بریتانیا،انگلیس‌ها،یک عده نظامی در بوشهر پیاده کرده، عازم شیراز شدند.عده‌ای از اهالی بوشهر که محرک و پیشوای آن‌ها میرزا علی کازرونی بود چند تلگراف به‌ ناصر دیوان کازرونی مخابره و از او تقاضا کردند که از عبور قشون اجنبی جلوگیری نماید.

ناصر دیوان در محلی به نام تنگ ترکان با عده‌ای تفنگچی‌ با اردوی انگلیسی مصاف داده ضربات مهلکی بر آن‌ها وارد کرده و آن‌ها را مجبور به عقب‌نشینی نمود.

7821 ه.ش8091/ م

در زمان استبداد صغیر محمد علی شاه،مرحوم آیت اللّه‌ سید عبد الحسین لاری که از علما و مجتهدین اعلم جنوب‌ و از طرفداران جدی مشروطه و حکومت دموکراسی بود به مرحوم سید مرتضی علم الهدی دستور داد که بوشهر را از تصرف مستبدین و طرفداران محمد علی شاه خارج‌ کنند.

سید مرتضی مجتهد اهرمی با کمک رئیس علی دلواری و مرحوم میرزا علی کازرونی گمرک و سایر ادارات دولتی‌ بوشهر را به تصرف درآورد و محافظت مال التجاره آن را که بالغ بر دو میلیون تومان بود به رئیس علی با یکصد نفر تفنگچی همراه او سپرد.

رئیس علی دلواری در تمام مدتی که در بوشهر بودند (قریب 9 ماه)با مردم این شهر با حسن سلوک رفتار نموده،به نحوی که این معنی موجب تعجب و تحیّر دوست و دشمن گردید.

5 فروردین

8821 ه.ش9091/ م

اهالی بندر لنگه از شیعه و سنی به تبعیت از نهضت‌ مردم بوشهر به رهبری شیخ شبر،ادارات دولتی را تصرف‌ 

نیروهای انگلیسی به تلافی کشته شدن‌ نایب کنسول و ملازمانش در اطراف‌ کو کزی به دست رئیس علی و یارانش‌ تصمیم گرفتند دلوار را تسخیر و با خاک‌ یکسان و ساکنین آن‌جا را قتل‌عام‌ نمایند،بنابراین شروع به بمباران مناطق‌ مسکونی و قطع نخلستان‌های اطراف‌ آن‌جا نمودند و نایب الحکومه را وادار به تسلیم نمودند.

8821 ه.ش9091/ م

محمد علی شاه قاجار بعد از سه سال حکومت مستبدانه‌ و قتل‌وکشتار آزادی‌خواهان از حکومت معزول شد و فرزند خردسالش احمد شاه به جانشینی وی تعیین‌ گردید.

9821 ه.ش0191/ م

واسموس به عنوان کنسول آلمان وارد بوشهر شد.

9821 ه.ش0191/ م

واسموس بعد از یک سال مأموریت در بوشهر به برلن‌ مراجعت نموده و نامبرده که قبل از تصدی مقام کنسولی‌ آلمان در بوشهر در ماداگاسکار زندگی می‌کرد،مجددا به آن‌جا رفت و سه سال متوالی بدون این‌که با اروپاییان‌ رفت‌وآمد یا اوقات خود را در باشگاه‌ها بگذرانند و به‌ تحصیل زبان فارسی پرداخت و در سال 3191 باز به‌ بوشهر عزیمت نمود.

4921 ه.ش/اوت 4191 م

در اوایل ماه اوت جنگ جهانی اول شروع شد و کشورهای‌ آلمان،اتریش،روسیه،فرانسه و انگلستان درگیر شدند.

دولت مستوفی الممالک در غیاب مجلس شورای ملی با صواب دید جمعی از رجال برجسته کشور تصمیم گرفت، ایران را رسما اعلام دارد تا بدین وسیله کشور را از مهلکه جنگ دور کند.

4921 ه.ش5191/ م

8 مارس

واسموس برای بار سوم به ایران بازگشت.در بندر ریگ‌ او و همراهانش در دامی که یکی از خوانین انگلوفیل آن‌ شهر برای او تدارک دیده بود گرفتار آمدند.

واسموس و یکی از همراهانش به نام لیندرز گرفتار شدند و بوهنشتورف عضو دیگر گروه آلمانی واسموس از چنگ‌  تفنگداران حیدر خان حیات داوودی گریخت و به بغداد بازگشت.واسموس خود نیز هنگامی که قصد داشتند تا او و لیندرز را تحویل سربازان انگلیسی دهند گریخت و برازجان به غضنفر السلطنه برازجانی ضابط آن‌جا پناهنده‌ شد.

9 مارس

لیسترمن کنسول آلمان و آقای ایزنهوت رئیس تجارتخانه‌ آلمانی موسوم به ونکهوس به اتهام تماس با رهبران‌ مجاهدان جنوب در بوشهر دستگیر شدند و با کشتی‌ انگلیسی به هندوستان تبعید گردیدند.

4921 ه.ش5191/ م

21 ژوئیه

میجر اولیفانت‌ OLPHANT MAJOR فرمانده‌ نیروهای مستقر در مواضع مقدم جبهه جنوب و جی. رنکینگ‌ RANKING.G در مواجهه با نیروهای رزمنده‌ تنگستانی در سبزآباد بوشهر جان خود را از دست دادند.

4921 ه.ش8/ اوت 5191 م

انگلیسی‌ها صبح زود بوشهر را اشغال کردند.عده زیادی‌ نظامی هندی از کشتی پیاده شدند و دار الحکومه را از موقر الدوله حکمران بوشهر تحویل گرفتند.

مشار الیه را حبس و اداره عدلیه را منحل کردند و 41 نفر از آزادگان بوشهری را به هندوستان شهر«تانه»تبعید نمودند.

4921 ه.ش5191/ م

عشایر جنوب به رهبری رئیس علی دلواری،شیخ حسین‌ چاه‌کوتاهی و زائر خضر خان تنگستانی بر نیروهای‌ انگلیسی مستقر در بوشهر هجوم آورده و تلفاتی بر آن‌ها وارد ساختند.

81 اکتبر

احمد خان دریابیگی دوست انگلیس‌ها بار دیگر ظاهرا از طرف دولت ایران به حکمرانی بنادر منصوب شد.

4921 ه.ش5191/ م‌ مستوفی الممالک از مقام نخست وزیری استعفا داد و مشیر الدوله به جای وی به نخست وزیری رسید.

4921 ه.ش5191/ م

12 ژوئیه03/ تیر

یک اسواران و سه توپ به منظور سرکوب رئیس علی‌ دلواری از بصره به بوشهر ارسال گردید.

01 اوت 5191 م

نیروهای انگلیسی برای اجرای یک رشته عملیات علیه‌ رئیس علی بوشهر را به مقصد دلوار زادگاه رئیس علی‌ و کانون اصلی مبارزه ترک گفتند.نیروی مزبور عبارت‌ بود از ناوهای جونو،پیراموس‌ PYRAMUS ،لاورنس‌ LAWRENCE و دالهوزی‌ DALHOSIE تحت‌ فرماندهی کاپیتان ویک‌ (WAKE) ،نیروی دریایی‌ سلطنتی‌ (N.R.) (افسر ارشد نیروی دریایی خلیج فارس) نیمی از پیاده‌نظام نودوششم به انضمام دو مسلسل‌ به فرماندهی میجر سی.ای.اچ.وینتل‌ .H.E.C) (WINTLE 

31 تا 51 اوت

نیروهای انگلیسی به تلافی کشته شدن نایب کنسول و ملازمانش در اطراف کوه کزی به دست رئیس علی و یارانش تصمیم گرفتند دلوار را تسخیر و با خاک یکسان‌ و ساکنین آن‌جا را قتل‌عام نمایند،بنابراین شروع به‌ بمباران مناطق مسکونی و قطع نخلستان‌های اطراف آن‌جا نمودند،لیکن مقاومت دلیرانه مبارزان تنگستانی به رهبری‌ رئیس علی و قوای کمکی دشتی به رهبری خالو حسین‌  بردخونی سبب گردید تا انگلیس‌ها بعد از تحمل تلفات‌ در دلوار فورا پایگاه اصلی خود عقب‌نشینی کرده و این‌ فتح و پیروزی موقعیت درخشانی برای رئیس علی دلواری‌ و یارانش فراهم ساخت.

52 مرداد.61 اوت

عشایر جنوب(دلیران تنگستانی-دشتی و دشتستانی)با عبور از میان قرارگاه‌های استحفاظی انگلیس‌ها که سمت‌ جنوبی بوشهر را از بالای برج مقام تا دریای واقع در طرف مشرق برج مقام،همچنین تنگک محمد جعفری تا سبزآباد را سیم خاردار کشیده بود.چند شبیخون جسورانه‌ به سربازان هندی و انگلیسی تحت فرمان ژنرال اچ.تی. بروکینگ‌ (BROKING.T.H) وارد ساخته و در حدود 42 نفر از نیروهای وی را به هلاکت رساندند.

62 مرداد71/ اوت

عین الدوله برکنار و کابینه جدیدی در تهران به ریاست‌ مستوفی الممالک تشکیل شد.

شهریور/سپتامبر

در شیراز مجاهدین و هواداران‌شان به خاطر تصرف بوشهر به دست نیروهای انگلیسی بر دامنه تبلیغات خویش علیه‌ انگلیس‌ها افزودند.

21 شهریور3/ سپتامبر

ژنرال بروکینگ که فرماندهی قوای انگلیس در بوشهر را به عهده گرفته بود گزارش کرد که احتمال می‌رود قوای‌ ایرانی(دلیران تنگستانی،دشتستانی)بنابر تخمین او حدود 0002 نفر که در دلوار و برازجان مستقر بودند در شب‌های‌ تاریک حمله‌ای صورت دهند.

21 شهریور 3/4921 سپتامبر 5191

رئیس علی دلواری به همراه چند نفر از هم‌رزمانش به قصد شبیخون به قرارگاه‌های سربازان انگلیسی به تنگک صفر واقع در 01 کیلومتری جنوب شرقی بوشهر عزیمت کرد. آن‌ها در مواضعی حساس قرار گرفته،اردوگاه افراد دشمن‌ را آماج گلوله‌های خود می‌سازند.اما ناگهان رئیس علی‌ مورد هجوم قرار گرفته و به شهادت می‌رسد پس از وصول‌ اخبار تنگستان مجلس ختمی در مسجد وکیل شیراز از طرف مادر علی قلی خان برپا شد و هزاران نفر با چشم‌ اشکبار در ترحیم رئیس علی شهید دلوار شرکت جستند و سینه‌چاک نمودند.

شهریور8/ سپتامبر

نایب کنسول بریتانیا در شیراز(غلام علی خان نواب)به‌ انتقام شهادت رئیس علی مورد حمله قرار گرفته،کشته‌ شد.

شهریور(جنگ کوه کزی)

چندی پس از شهادت جان‌گداز رئیس علی دلواری، حجت الاسلام آقا سید مرتضی علم الهدی که با رئیس علی‌ دوستی دیرینه داشت به نام خونخواهی او،زائر خضر خان‌ و شیخ حسین خان چاه‌کوتاهی را تشویق و ترغیب به‌ جنگ با قوای انگلیس نمود که این اقدام منجر به تهاجم‌ شبانگاهی در کوه کزی واقع در جنوب بوشهر به نیروهای‌ اجنبی گردید.در این جنگ تلفات وارده بر نیروهای‌ انگلیسی سنگین بود و حدود یک سوم از نیروهای سوار از پای درآمد،دو افسر،میجر پنینگتون و لیوتنان ال.ای. ال تورنتون و دو افسر،هندی کشته شدند لکن بر اثر آتش‌ سنگین توپخانه و کمبود فشنگ و تشنگی نیروهای مجاهد مجبور به تخلیه مواضع خود و عقب‌نشینی گردیدند.خالو حسین بردخونی در این جنگ به اسارت درآمد و فرزند شیخ حسین خان چاه‌کوتاهی به نام شیخ عبد الحسین خان‌ که 52 سال داشت به شهادت رسید.

مهر/اکتبر

والی فارس(مخبر السلطنه)که پس از گرفتن بوشهر توسط انگلیس‌ها به کمک آلمان‌ها گروهی داوطلب‌ تحت فرماندهی افسران ژاندارمری بسیج کرده بود با فشار انگلیس‌ها بر دولت مرکزی بر کنار و قوام الملک که‌ گرایشات انگلیسی داشت به کفالت ایالت فارس رسید.

اول آبان /4921اکتبر 5191

دو نفر کارمند کنسولگری بریتانیا در شیراز مورد اصابت‌ گلوله قرار گرفته و مجروح شدند.دو روز بعد میجر 

پی از شهادت جان‌گداز رئیس علی دلواری، حجت الاسلام آقا سید مرتضی علم الهدی‌ که با رئیس علی دوستی دیرینه داشت به‌ نام خونخواهی او،زائر خضر خان و شیخ‌ حسین خان چاه‌کوتاهی را تشویق و ترغیب به جنگ با قوای انگلیس نمود که‌ این اقدام منجر به تهاجم شبانگاهی در کوه کزی واقع در جنوب بوشهر به نیروهای‌ اجنبی گردید.

اوکانر(کنسول انگلیس در شیراز)به مارلینگ اطلاع داد که اگر بی‌درنگ مقتضی مجری نگردد اتباع بریتانیا دیگر امکان اقامت در شیراز نخواهد داشت.

آبان 01/4921 نوامبر 5191

میجر اوکانر(کنسول بریتانیا در شیراز)و فرگوسن‌ (FERGUSSON) مدیر شعبه بانک شاهنشاهی شیراز و اسمیت رئیس تلگراف‌خانه هند و اروپ و خانم او و یکی از کارمندان اداره تلگراف و یک بازرگان انگلیسی به‌ نام لیوینگستن،پتیگرو خانم او و یک نفر منشی سنگالی‌ توسط مجاهدان شیراز به اسارت درآمده و در عرض یک‌ ساعت عازم بوشهر گردیدند.

62 آبان 71/4921 نوامبر 5191

میجر اوکانر(کنسول بریتانیا در شیراز)و آقایان‌ فرگوسن و اسمیت و یکی از کارمندان اداره تلگراف‌ آقای لیوینگستون‌ (LIVINGSTON) یکی از تجّار و سوارهای مستحفظ کنسولگری که توسط کمیته حافظین‌ استقلال ایران در شیراز دستگیر شده بودند بعد از چند روز بازداشت نزد غضنفر السلطنه رهبر مجاهدان برازجانی به‌ اهرم اعزام تا نزد زائر خضر خان که دارای قلعه مستحکمی‌ بود نگهداری شوند.

92 آبان 02/4921 نوامبر 5191

خانم فرگوسن و دو دخترش و خانم اسمیت که در اسارت رزمندگان تنگستانی در اهرم به سر می‌بردند همراه‌ با یک نیروی مستحفظ و نامه‌ای از میجر اوکانر به عنوان‌ اقدامی انسان‌دوستانه رهایی یافته وارد بوشهر شدند.

آبان /4921نوامبر 5191

با فرا رسیدن ناوهای فیلومل بریتومارت و برامبل ناوگان‌ انگلیس در خلیج فارس تقویت گردید تا در صورت‌ اعلان جنگ انگلیس علیه ایران انگلیسی‌ها را در امر محاصره بنادر کمک کنند.

03 آذر 12/4921 نوامبر 5191

معاون نماینده سیاسی مقیم بریتانیا در بوشهر مستر چیک‌ از قوام الملک کفیل ایالت فارس نامه‌ای دریافت نموده‌ که در آن نامه قید شده بود که به زودی یک نیروی ایلی‌ تشکیل داده و با حمله و ژاندارمری اوضاع را به نفع خود برمی‌گرداند.

81 دی 8/4921 ژانویه 6191

تلاش قوام الملک در فارس برای مقابله با ژاندارم‌ها به‌ جایی نرسید و مجبور شد از شیراز فرار کرده به لار پناه‌ برد و در آن‌جا از دوستان انگلیسی خود تقاضای مساعدت‌ مالی و تسلیحاتی نمود.

بهمن /4921ژانویه 6191

به منظور کمک به قوام الملک در فارس و تثبیت موقعیت‌ انگلیسی‌ها در جنوب به معاون نماینده سیاسی مقیم در بوشهر(مستر چیک)دستوراتی داده شد و دو روز بعد نایب السلطنه هند لیوتنال کلنل سرپرسی-سایکس را به خاطر تجارب گسترده‌ای در مورد ایران و اطلاعات‌ عمیقش از ایران مأموریت یافت تا یک نیروی نظامی‌ استحفاظی در جنوب کشور تکشیل دهد.(پلیس جنوب)

اسفند /4921مارس 6191

نیروی صدوبیست‌وچهارم پیاده بلوچستان و دو اسواران‌ از نیروهای پانزدهم نیزه‌دار برای تقویت ساخلوی بوشهر از بین النهرین وارد این شهر گردید زیرا سرپرسی سایکس‌ و مارلینگ هردو بر این باور بودند که تهاجمی بر ضد رزمندگان تنگستانی و دشتستانی می‌تواند تأثیرات سیاسی‌ مناسبی به نفع قوام الملک در فارس داشته باشد.

7 اردبهشت 72/5921 آوریل 6191

نیروهای انگلیسی برای نمایش قدرت به همراه یک ستون‌ نظامی در حول‌وحوش مشیله(منطقه‌ای در ضلع جنوبی‌ بوشهر)به یک حرکت شناسایی دست زدند.ستون مزبور به روستای چغادک که مرکز تجمع و استقرار نیروهای‌ رزمنده تنگستانی و دشتستانی بود یورش آورد و ضمن‌ ویران نمودن روستای مزبور با دادن تلفاتی مجبور به عقب‌ نشینی گردید.

فروردین و اردیبهشت /5921آوریل 6191

تلاش برای رهایی اوکانر کنسول انگلیس و دیگر اسرای انگلیسی در اهرم انجام گرفت و دولت ایران از صولت الدوله خواست تا از نفوذ خود استفاده کرده‌ موجب رهایی اسرای مزبور گردد.

72 خرداد 71/5921 ژوئن 6191

مارلینگ سفیر انگلیس در تهران طی مخابره تلگرافی به‌ میجر تریور قائم مقام کنسول انگلیس در بوشهر اطلاع‌ داد که وزارت خارجه بریتانیا وزارت هندوستان تصمیم‌ گرفته‌اند که برای آزادسازی اسرای بریتانیا در اهرم با مطرح ساختن شرایطی که احتمالا مورد پذیرش سران‌ مجاهدین خواهد بود وارد مذاکره گردد.از جمله شرایط سران مجاهدین برای آزادی گروگان‌ها موارد ذیل بود:

1)رهایی 61 نفر از کسانی که در اسارت انگلیسی‌ها بودند از جمله خالو حسین بردخونی هم‌رزم شهید رئیس علی‌ دلواری که در جنگ کوه کزی به اسارت درآمد.

2)تضمین بازگشایی راه شیراز،برازجان،بوشهر.

3)استرداد پول و بار چای رهبران تنگستانی که در بوشهر ضبط شده بود.

9 تیر 03/5921 ژوئن 6191

دکتر ازوپاردی‌ (AZZOPARDY.DR) از اتباع مالت‌ و یکی از اسرا در اهرم که به علت بیماری آزاد شده بود وارد بوشهر گردیدند.

مرداد /5921ژوئیه و اوت 6191

مذاکره برای آزادی اسرای انگلیسی در اهرم مدتی طول‌ انجامید ولی بالاخره پس از چندی آخرین اسیر،کلنل‌ اوکانر در 02 اوت92/ مرداد به بوشهر آورده شد.

21/5921 اوت 6191

سپهدار اعظم در اثر بحران ناشی از پیشروی ترک‌ها در خاک ایران و عدم رضایت احمد شاه و تمایلات روسی‌ خود ناگزیر استعفاء داد و در 31 اوت احمد شاه فرمان‌ ریاست وزرایی وثوق الدوله را صادر کرد،بعد از مدتی‌ به علت مخالفت انگلیسی‌ها و بالاخص شخص چرچیل‌ از اعضای سفارت انگلیس وثوق الدوله موفق به تشکیل‌ کابینه نگردید.

32 مهر 51/5921 اکتبر 6191

فرمان‌فرما که به فرمانروایی فارس و کرمان منصوب‌ گردیده بود به همراه کلنل گاف وارد شیراز شد.

62 آذر 71/5921 دسامبر 6191

یک واحد پلیس جنوب که در کازرون مستقر بود از جانب ناصر الدین کازرونی کلانتر آن‌جا مورد حمله قرار گرفت و پس از خلع سلاح از شهر بیرون رانده شدند. حاکم شهر کازرون نیز که گرایشات انگلیسی داشت به‌ وسیله ناصر الدیوان زندانی گردید.

03 آذر 12/5921 دسامبر 6191

نیروهای مخالف انگلیسی‌ها پس از یک رشته زد و خوردها پاسگاه پلیس جنوب در دشت ارژن تصرف کرد و نیروهای مستقر در آن را به اسارت گرفتند.برخلاف‌ انتظار سرپرسی سایکس تشکیل دهنده پلیس جنوب، عملیات دشت ارژن برای انگلیس‌ها موفقیت‌آمیز نبود و تلفات فراوانی متحمل گردیدند.

اردیبهشت /6921آوریل 7191

سر چارلز مارلینگ به میجر تریور در بوشهر دستور داد که طرح حمایت از احمد خان دریابیگی در اعزام قوایی‌ بر ضد رهبران قیام چاه‌کوتاه،تنگستان و برازجان را به‌ مرحله اجراء گذارد.

اردیبهشت /7921مه 8191

ظاهرا قیام کازرون به تحریک صولت الدوله انجام گرفته‌ و یکی از دلایل این شورش اختلافی بود که بین صولت‌ الدوله و فرمان‌فرما به وجود آمد.صولت الدوله تصمیم‌ گرفت بر سر بر دستور العمل‌های تهران نهاده برای انهدام‌ پلیس جنوب و اخراج انگلیسی‌ها وارد عمل شود.

92 اردیبهشت /7921مه 8191

فرمان‌فرما از صولت الدوله نامه‌ای دریافت کرد که در آن‌ آمده بود اگر دستور دیگری از دولت ایران نرسد ایلات‌ جنوب ایران و به ویژه ایل قشقائی بر ضد نیروهای هند و پلیس جنوب که به گفتهء او نیروی خارجی هستند و از سوی دولت به رسمیت شناخته نشده بود وارد کارزار خواهند شد.

13 اردیبهشت /7921مه 8191

سرپرسی سایکس ضمن ارسال گزارش اظهار داشت که‌ حدود 0006 نفر قشقائی در اطراف خان زنیان و احتمالا 0006 نفر در دشت ارژن مستقر شده‌اند.روحانیون و صولت الدوله به تبلیغ جهاد برخاسته(آیت اللّه محلاتی) و کل ایل قشقائی به صورتی متحمد آماده کارزار است.

2 خرداد 32/7921 مه 8191

فرمان‌فرما والی فارس نامه‌ای از صولت الدوله دریافت‌ داشت که به منزله اعلام جنگ علیه پلیس جنوب و نیروهای هندی به شمار می‌رفت.

4 خرداد52/7921/ مه 8191

عشایر فارس به فرماندهی صولت الدوله عملیات محیر العقولی،علیه قوای انگلیس انجام دادند که در تاریخ‌ عملیات نظامی به«عملیات ده شیخ»معروف است- قشقائی‌ها با 0054 نفر جنگجو شجاعانه بر علیه متجاوزان‌ انگلیس جنگیدند و ضمن وارد آوردن تلفات فراوان بر آن‌ها خود نیز در حدود 006 الی 007 کشته بر جای‌ گذاشتند.در این جنگ ناصر دیوان کازرونی نیز به همراه‌ مجاهدان کازرونی قشقائی را کمک نمودند و در خاتمه‌ جنگ که با پیروزی مجاهدان توأم بود سردار عشایر صولت الدوله مکتوبی برای ناصر الدیوان کازرونی فرستاد و از جوانمردی و رشادت وی در مبارزه با انگلیسی‌ها تشکر و قدردانی کرد.

نیروهای مخالف انگلیسی‌ها پس از یک‌ رشته زدوخوردها پاسگاه پلیس جنوب‌ در دشت ارژن تصرف کرده و نیروهای‌ مستقر در آن را به اسارت گرفتند. برخلاف انتظار سرپرسی سایکس‌ تشکیل دهنده پلیس جنوب،عملیات‌ دشت ارژن برای انگلیسی‌ها موفقیت‌آمیز نبود و تلفات فروانی متحمل گردیدند.

4 خرداد 52/7921 مه 8191

نیروی پلیس جنوب در خان زنیان دست به شورش زده‌ و کاپیتان ویل سر جنت کومبر را به هلاکت رسانیده و پاسگاه را نیز به قشقائی‌ها و کازرونی‌ها تحویل دادند.

5 خرداد 52/7921 مه 8191

سرپرسی سایکس طی تلگراف‌های 61 و 72 که به‌ هندوستان مخابره کرد اوضاع را بعد از پیروزی نیروهای‌ صولت الدوله در خان زنیان بر قوای انگلیس وخیم‌ توصیف کرد.

52 خرداد 5/7921 ژوئن 8191

حکومت هند نظر خود را در مورد اوضاع فارس به اطلاع‌ وزارت امور خارجه هندوستان رساند.به عقیده حکومت‌ هند قیام صولت الدوله بیانگر آشکار انزجار ملی ایرانیان‌ از دخالت‌های انگلیسی‌ها بود.

52 خرداد 5/7921 ژوئن 8191

حدود 0031 تفنگچی که اکثرا کازرونی بودند در حومه‌ شیراز در امتداد محور احمدآباد-کشن-مسجد بردی‌ مستقر شده‌اند و حدود 003 الی 004 نفر تحت فرماندهی‌ ناصر دیوان کازرونی در چنار-راهدار موضع گرفته، حدود 0003 نفر قشقائی نیز به فرماندهی صولت الدوله‌ در ده شیخ مستقر شدند.

در شیراز روحانیون دست به کار شده و قصد داشتند مردم‌ را بر ضد انگلیسی‌ها و تمام ایرانیانی که در خدمت آن‌ها بودند بشورانند.

41 مرداد 5/7921 اوت 8191

صمصام السلطنه استعفاء داد و کابینه جدیدی به ریاست‌ وثوق الدوله تشکیل گردید.

در طول ماه او سر چارلز مارلینگ گزارش کرد با آن‌که‌ وثوق الدوله از ما نخواهد خواست که در جاده بوشهر- شیراز دست به عملیات پاکسازی بزنیم ولی از اجرای آن‌ خشنود خواهد شد.

شهریور /7921سپتامبر 8191

اوضاع شیراز آرام بود سردار احتشام رقیب صولت الدوله‌ در اوایل سپتامبر در تعقیب صولت الدوله فیروزآباد را ترک گفت و در حوالی 51 سپتامبر42/ شهریور در جنوب قبر بر نیروهای صولت الدوله حمله آورد.

صولت الدوله وادار به عقب‌نشینی شد ولی بر اثر ایستادگی صولت الدوله عرصه بر احتشام تنگ شد.

03 شهریور 12/7921 سپتامبر 8191

غضنفر السلطنه برازجانی همراه با 004 تفنگچی به چاه‌ کوتاه آمد.مستر بیل توصیه کرد که حاکم بوشهر طی‌ دیداری از غضنفر السلطنه از او بخواهد که افرادش را برگرداند.و در صورت امتناع غضنفر السلطنه نیروهای‌ انگلیسی چاه‌کوتاه را تصرف کنند.در 22 سپتامبر13/ شهریور زائر خضر خان با سی تفنگچی به نیروهای شیخ‌ حسین خان و غضنفر السلطنه در چاه‌کوتاه پیوست. اندکی بعد از شروع تلاش‌هایی که برای مذاکرات آغاز گردید روشن شد که سران مجاهدین به هیچ‌وجه قصد سازش ندارند و نیرویی معادل 006 تفنگچی به اتخاذ مواضع دفاعی در اطراف چغادک مشغول شدند.

(جنگ سربست چغادک)

7 مهر 92/7921 سپتامبر 8191

نیروهای انگلیسی مواضع مبارزین دشتستانی،چاه‌کوتاهی، دشتی و تنگستانی را زیر آتش گرفته نیروهای رزمنده‌ ایرانی بعد از ساعاتی مقاومت به علت شکست جناح‌ چپ مجاهدین به فرماندهی زائر خضر خان چون امکان‌ داشت قشون انگلیسی بقیه مبارزان را در حلقه محاصره‌ گازانبری قرار دهد غضنفر السلطنه و شیخ حسین چاه‌ کوتاهی راضی به عقب‌نشینی شدند و چغادک به تصرف‌ نیروهای انگلیسی درآمد.

مهر /7921اکتبر 8191

غضنفر السلطنه به تمام افرادش به ارتفاعات اطراف کوه‌ گیسکان پناه برده،شیخ حسین خان،چاه‌کوتاه را ترک‌ گفته و به بوشکان پناه برد و زائر خضر خان در شب‌های‌ 41 و 51 مهر همراه به اردوی انگلیسی‌ها در عالی‌ چنگی شبیخون زد.

32 مهر 51/7921 اکتبر 8191

شیخ عبد اللّه چاه‌کوتاهی برادر شیخ حسین خان به جای‌ او به سرپرستی چاه‌کوتاه منصوب شد و پادگان انگلیس‌ چاه‌کوتاه برچیده شد.در شب 72 مهر ستون کوچکی از نیروهای انگلیسی به سوی اهرم پیشروی کرد.

زائر خضر خان چند روز قبل به آن‌جا رفته بود.ستون‌ مزبور پس از یک روز راهپیمایی طولانی و تقریبا بدون رو به رو شدن با هیچ‌گونه مقاومتی وارد اهرم شد ولی زائر خضر خان و واسموس هردو آن‌جا را ترک گفته بودند.انگلیسی‌ها پس از تخریب بخشی از بنای قلعه(کلات‌ اهرم)عصر همان روز به عالی جنگی بازگشتند.

92 مهر 12/7921 اکتبر 8191

غضنفر السلطنه در لرده واقع در ارتفاعات شرق برازجان‌ همراه با گروهی از تفنگچیانش موضع گرفته ژنرال السمی‌ تصمیم گرفت پیش از آن‌که نیروهای غضنفر السلطنه‌ افزایش یافته و خط مواصلاتی را در معرض خطر قرار دهند آن‌ها را پراکنده سازند.

1 آبان 32/7921 اکتبر 8191

ژنرال السمی در اول آبان به برازجان وارد و آن‌جا را متصرف شد.

(نبرد لرده)

6 آبان 13/7921 اکتبر 8191

ژنرال السمی براساس اطلاعات موجود و شناسایی کاپیتان‌ والاس افسر ستاد فرماندهی تنها راه پیروزی را غافلگیری‌ کامل نیروهای غضنفر السلطنه دانست.نیروهای انگلیسی‌ با عدّه زیادی بعد از راهپیمایی شبانه به قله بلندی مشرف‌ بر لرده رسید و علیرغم غافلگیری مجاهدین برازجانی با مقاومت فزاینده آن‌ها روبه‌رو گردید.نیروهای دشمن‌ در دو گروه به فرماندهی ژنرال والاس و میجر فرنگز نیروهای طرفدار غضنفر السلطنه را مورد حمله قرار دادند، و علیرغم آتش توپخانه سنگین خود متوجه گردیدند که‌ عشایر با استقرار در مواضعی مشرف بر مسیر عقب‌نشینی‌ نیروهای انگلیسی آن‌ها را در محاصره گرفته‌اند.نیروهای‌ انگلیسی بعد از دادن تلفات زیاد مجبور به عقب‌نشینی‌ گردیده و به هدف‌های از پیش تعیین شده دست نیافتند.

7921 ه.ش8191/ م

انگلیس‌ها پس از تسلط بر برازجان و پناهندگی غضنفر السلطنه به کوه‌های گیسکان،ضابطی برازجانی را به‌ آقاخان زیارتی ملقب به ضرغام السلطنه از مخالفان وی‌ واگذار کردند.وی مقبولیت غضنفرالسلطنه را نداشت و در دوره تسلط خود بر برازجان که از حمایت انگلیسی‌ها برخوردار بود با استبداد و خشونت با مردم رفتار نمود.

71 دی 13/8921 دسامبر 8191 م

نیروهای انگلیسی برای حمایت از نیروهای تحت فرمان‌ دریابیگی به اهرم رفتند.یکی از اهداف این لشکرکشی‌ تعیین یک حاکم جدید برای آن‌جا بود.دریابیگی از مقابله با زائر خضر خان فرو مانده بود،خواستار پشتیبانی‌ نظامی نیروهای انگلیسی شد.از سوی واحدهای انگلیسی‌ مستقر در اهرم ستونی به کمک دریابیگی اعزام شد.زائر خضر خان به خائیز پناه برد،و ستون انگلیسی فرا خوانده‌ شد.

8921 ه.ش8191/ م

واسموس و اورتل که با لباس مبدل فارس را ترک گفته‌ بودند توسط ژاندارمری ایران دستگیر و به انگلیسی‌ها تحویل داده شدند.انگلیسی‌ها آن‌ها را از طریق باکوبه آلمان فرستاند.

8921 ه.ش8191/ م

قوایی مرکب از 001 پیاده،05 سوار و یک عراده توپ‌ اتریشی شبانه حرکت کرد و در سپیده‌دم به شیخ حسین‌  زنده‌یاد محمود جوهری بازیگر نقش شهید دلواری در سریال دلیران تنگستان.

خان هجوم آوردند.این عملیات به فرماندهی کاپیتان مون‌ انگلیسی و افراد پلیس جنوب انجام گرفت که در نتیجه‌ آن شیخ حسین خان چاه‌کوتاهی سالار اسلام ضابط و کدخدای چاه‌کوتاه(هم‌رزم رئیس علی دلواری و زائر خضر خان اهرمی)بعد از سال‌ها مبارزه پیگیر با انگلیسی‌ها سرانجام به همراه فرزند رشیدش شیخ خزعل خان به‌ شهادت رسیدند.

9921 ه.ش9191/ م

غضنفر السلطنه که از طرف انگلیسی‌ها به شیراز تبعید شده‌ بود با انتخاب مصدق السلطنه به سمت والی فارس مجددا به عنوان ضابط خطه برازجان تعیین و زمام امور آن ناحیه‌ 

نیروهای انگلیسی برای حمایت از نیروهای تحت فرمان دریابیگی به اهرم‌ رفتند.یکی از اهداف این لشکرکشی‌ تعیین یک حاکم جدید برای آن‌جا بود. دریابیگی از مقابله با زائر خضر خان فرو مانده بود،خواستار پشتیبانی نظامی‌ نیروهای انگلیسی شد.

را به عهده گرفت.

1031 ه.ش1291/ م

به هنگام مراجعت احمد شاه قاجار از اروپا به ایران از طریق بوشهر کلیه خوانین از جمله صولت الدوله و غضنفر السلطنه به همراه عده کثیری سوار به حضور او رسیدند.بنابه گفته باقر خان تنگستانی غضنفر السلطنه یک‌ جفت قالی ابریشمی ممتاز به احمد شاه تقدیم داشت شاه‌ هم با اعطاء یک قبضه تفنگ سه تیر آلمانی متقابلا به وی‌ احترام گذاشت.پدر شهید رئیس علی نیز مورد قدردارنی‌ قرار گرفت.

فروردین 1031 ه.ش1291/ م

زائر خضر خان تنگستانی امیر اسلام ضابط و کدخدای‌ اهرم که از آغاز جنگ بین الملل اول و تصرف بوشهر به‌ وسیله قوای متجاوز انگلیس دلیرانه با آن‌ها جنگیده بود. سرانجام در سال 1431 قمری1031/ شمسی به تحریک‌ انگلیسی‌ها همراه با پسرش سام خان به شهادت رسید.

8031 ه.ش7291/ م

غضنفر السلطنه که سال‌ها بر علیه استعمارگران مبارزه‌ نموده بود با توطئه‌ای حساب‌شده یا همیاری اولیاء دولت‌ موقت(رضا خان)به شهادت رسید.

2731/01/91

منابع و مآخذ

1-سایکس،کریستوفر،فعالیت‌های جاسوسی واسموس‌ لارنس آلمانی در ایران،حسین سعادت نوری.

2-سایکس،سرپرستی،تاریخ ایران،2 جلد ترجمه‌ محمد تقی فخر داعی گیلانی.

3-رایت،دنیس،انگلیسیان در میان ایرانیان،ترجمه‌ لطفعلی خنجی.

4-رایت،دنیس،ایرانیان در میان انگلیس‌ها،ترجمه‌ منوچهر طاهرنیا.

5-بامداد،مهدی،تاریخ رجال ایران 6 جلد.

6-سپهر،مورخ الدوله(احمد علی)ایران در جنگ بزرگ‌ 81-4191.

7-ذوقی،دکتر ایرج،تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرت‌های بزرگ 5291-0091.

8-مایرلی،جیمز،عملیات در ایران،ترجمه کاوه‌ بیات.

9-هدایت،مهدی قلی،خاطرات و خطرات.

01-رکن‌زاده،آدمیت،محمد حسین،دلیران تنگستانی.

11-بیات،کاوه،ایران و جنگ جهانی اول(اسناد وزارت‌ خارجه).

21-رکن‌زاده،آدمیت،محمد حسین،فارس و جنگ بین‌ الملل.

31-سفیری،فلوریدا،پلیس جنوب ایران(اس.پی.آر)

41-فراش‌بندی،علی مراد،گوشه‌ای از تاریخ مبارزات‌ مسلحانه مردم،دشتی،دشتستان و تنگستان.

51-شمیم،علی اصغر،تاریخ ایران در دورهء سلطنت‌ قاجار.

61-وادلا.ر،خلیج فارس در عصر استعمار ترجمه‌ پرفسور شفیع جوادی.

71-فراش‌بندی،علی مراد،خاندان تنگستانی.

81-کلی.جی.بی،هجوم انگلیس به جنوب ایران، ترجمه حسن زنگنه.

91-داد،گرنی،لشکرکشی به ایران،حسن زنگنه.

02-خورموجی،محمد جعفر،حقایق الاخبار ناصری،به‌ کوشش حسین خدیو جم.

12-اخگر،احمد،زندگی من در طول هفتاد سال تاریخ‌ معاصر ایران.

22-احرار،احمد،طوفان در ایران.

32-فراش‌بندی،علی مراد،جنوب ایران در مبارزات‌ ضداستعماری.

42-کیانفر،عین اللّه،استخری،پروین کشف تلبیس.

52-بیات،کاوه،یادداشت‌های ده ساله کنسول انگلیس‌ در بوشهر.

62-قطبی،بهروز،اسناد جنگ اول جهانی در ایران.

72-یاحسینی،سید قاسم،دلیرمردان خطه جنوب(مقاله‌ روزنامه کیهان مورخ 22 دی 2731).

82-آوری،پیتر،تاریخ معاصر ایران،محمد رفیعی مهر آبادی.

پایان مقاله