روزنامه هاي عصر مشروطه
تصویب اولین قانون آزادی مطبوعات در ایران
د نخستین قانون مطبوعاتی مدون پس از مشروطه به تصویب رسید، لذا چون مطبوعات و آزادی بیان یکی از دغدغه های مشروطه طلبان بود این قانون به عنوان یکی از قوانین نخستین به تصویب رسید
البته این قانون با مخالفت برخی از روزنامه نگاران همچون سید رضا مساوات روبرو شد. او در روزنامه خود با نام مساوات به شدت این قانون را مورد انتقاد قرار داد
نشریه ثریا
نوع و روش: سیاسی ـ اقتصادی ـ ادبی ـ خبری
مدیر: فرجالله الحسینی كاشانی
دبیر روزنامه: فخرالواعظین
تاریخ انتشار: 1325 1321ق / 1327ق
محل انتشار: تهران - کاشان
فاصله انتشار: هفتگی
موجودی در مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران : 1328-1327، 1323-1321، 1318-1316هـ . ق
ثریا در مصر
روزنامه ثریا ابتدا در قاهره مصر به مدیری �میرزا علیمحمدخان كاشانی� به زبان فارسی تاسیس و هفتهای یك بار، روزهای شنبه طبع و یكشنبه توزیع میشد. اولین شمارة آن روز شنبه 14 / جمادیالثانی / 1316هـ .ق مطابق با 29 / اكتبر/ 1898م انتشار یافت. نام روزنامه به خط نستعلیق درشت و روزنامه در عنوان هر شماره بدین مضمون معرفی گردید: � ثریا روزنامهایست كه از هرگونه وقایع پولیتیكی و سیاسی و علوم و فنون و صنایع و ادبیات و تجارت و غیره بحث میكند و نیز مقالاتی كه نافع به حال دولت و ملت باشد به كمال ممنونیت طبع و نشر مینماید.� محل ادارة ثریا در مصر خیابان �عابدین� و عنوان مراسلات میرزا علیمحمد خان كاشانی صاحب امتیاز و نگارنده روزنامه ثریا است. قیمت آبونه سالیانه آن در ممالك محروسة ایران 36 قران بود كه در 2 قسط گرفته میشد
در سال اول ثریا، معمولاً هر شماره آن در 16 صفحه با چاپ سربی طبع گردیده و با انتشار شماره 50 به تاریخ 8 / جمادیالثانی / 1317هـ .ق سال اول خاتمه پیدا كرده و سال دوم آن با اینكه باید از شمارة 51 شروع میشد، به خاطر اینكه با مولود مسعود مطابقت كند آن را به نفع مشتركین جزو سال اول محسوب میكنند. شمارة اول سال دوم به تاریخ 16/ جمادیالثانی/ 1317 هـ.ق در 20 صفحه طبع و توزیع شد. در مقالة افتتاحی سال دوم، به شرح جشن قنسولگری ایران كه در روز تولد مظفرالدین شاه گرفته تحت عنوان �مولود مسعود� پرداخته است
به طوركلی مندرجات روزنامه ثریا عبارت است از: اخبار و حوادث ایران و مصر و در بعضی از شمارهها اخبار عمومی جهان. اخبار راجع به ایران به وسیله وكلای روزنامه كه در شهرهای داخلی ایران بودند، تهیه میشد و غالباً این اخبار مفصل بوده. مقالات و نامههای شكوائیه نیز قسمتی از مندرجات روزنامه را تشكیل میدادند. ثریا با چاپ سربی طبع میشده ولی در هیچ یك از شمارهها نام مطبعه چاپ نگردیده و در انتهای صفحة آخر این عبارت درج است: � در مصر در مطبعة ... چاپ شد. � از شمارة 27 سال دوم امور روز - نامه ثریا به عهدة آقاسید فرجالله تاجر كاشانی مقیم مصر واگذار شد و همین شخص به عنوان صاحب امتیاز و نگارنده، به جای علیمحمد كاشانی در عنوان روزنامه معرفی گردید
پس از آن علیمحمد كاشانی اقدام به تاسیس روزنامه �پرورش� كرد. به همین دلیل بین این دو روزنامه مناقشات قلمی زیادی رد و بدل شد و هر یك در روزنامة خود به دیگری تاخت. روزنامه ثریا تا مادامی كه امور آن به عهدة میرزاعلیمحمد كاشانی بود. یكی از روزنامههای مفید و بسیار خوب زبان فارسی بوده است ولی پس از آن به كلی از رونق افتاد، تا اینكه در سال 1318 در مصر توقیف گردید و دیگر منتشر نشد و مدیر آن سید فرجالله كاشانی به تهران عزیمت نمود.
ثریا در تهران
پس از توقف در تهران، سید فرجالله روزنامه ثریا در این شهر به سال 1321هـ .ق به همان سبك و سیاق سابق منتشر نمود و شمارة 21 ششمین سال آن (سال 1321 ق. مطابق با ششمین سال تاسیس روزنامه است) در تاریخ 22/ رجب 1321هـ .ق. منتشر شد. گویا تا انقلاب مشروطیت ثریا كم و بیش در تهران و پس از آن در كاشان منتشر میشده.
ثریا در كاشان
روزنامه ثریا به مدیری و دبیری فرجالله الحسینی در شهر كاشان تاسیس و شمارة اول آن در چهار صفحه به قطع روزنامه حبلالمتین با چاپ سنگی (مطبعه ثریا) منتشر و در تاریخ 25/ ذیالقعده/ 1327هـ . ق مطابق با 25/آذر/ ماه جلالی سال تخاقوی ئیل منتشر شده است. انتشار این شماره مطابق با دوازدهمین سال تاسیس ثریا بود و در عنوان هر شماره این سال، سال دوازدهم و در زیر عنوان روزنامه كه به خط نستعلیق درشت نوشته شده سال 1316 درج گردیده است. سایر خصوصیات روزنامه بدین شرح است: عنوان مراسلات، كاشان ادارة ثریا قیمت آبونه جات سالانه: كاشان یك تومان، سایر ولایات 12 قران، تك نمره صد دینار قیمت اعلانات سطری 5 شاهی. پس از انتشار چند شماره مختصر تغییراتی در ثریا پدید آمد. بدین ترتیب كه فرجالله الحسینی مدیر مسئول و فخرالواعظین دبیر روزنامه گردید. ثریا از لحاط سبك مندرجات و مطالب، مانند همان زمانیست كه در مصر و تهران منتشر میشد، جز آنكه در ثریای كاشان بیشتر اخبار كاشان و اخبار انجمن ولایتی این شهر آمده است. در شمارة اول پس از مقالة افتتاحی، مقالهای تحت عنوان (لیس للانسان الا ما سعی) و همچنین اخبار شهری كاشان و گفتگوهای انجمن بلدی كاشان و واقعة نایب حسین و مطالب دیگر درج گردیده است. هر شماره روزنامه 40 صفحه و هر صفحه آن مشتمل بر دو ستون است. از این روزنامه فعلاً تا شماره 11 سال دوازدهم یعنی سال 1328ه .ق در دست است. اما مشخص نیست كه تا چه مدت انتشار ثریا ادامه پیدا كرده و از مدیر آن سید فرجالله اسمی در حوادث مشروطیت ایران برده نشده
نشریه صور اسرافیل
. در اوج اختلاف موافقان و مخالفان مشروطیت, روزنامه صوراسرافیل در تهران انتشار خود را آغاز كرد كه یكی ازنویسندگانش دهخدا بود. در 19 دیماه سال 1285 ه ش برابر با 1907 میلادی علامه دهخدا، با همکاری مرحوم جهانگیرخان و مرحوم قاسم خان روزنامه صور اسرافیل را منتشر کرد. این روزنامه از جراید معروف و مهم صدر مشروطیت بود. جذابترین قسمت روزنامه یادشده ستون طنز(فکاهی) آن بود که به عنوان �چرند و پرند� به قلم علی اکبر دهخدا و با امضای �دخو� نوشته می شد. سبک نگارش آن در ادبیات فارسی بی سابقه بود و مکتب جدیدی را در عالم روزنامه نگاری ایران و نثر معاصر پدید آورد. وی مطالب انتقادی وسیاسی را با روش فکاهی طی مقالات خود در آن زمان منتشر می کرد
پس از تعطیل مجلس شورای ملی در دوره محمدعلی شاه، آزادیخواهان ناچار از کشور خارج شدند. دهخدا نیز به استانبول و از آنجا به اروپا رفت. وی در پاریس با علامه محمد قزوینی همراه بود. او پس از آن به سویس رفت و در �ایوردن� سویس نیز سه شماره از �صوراسرافیل� را به کمک میرزا ابوالحسن خان پیرنیا (معاضد الدوله) منتشر کرد. آنگاه دوباره به استانبول رفته و در سال 1327 هجری قمری با مساعدت جمعی از ایرانیان تحت عنوان مکور که در ترکیه بودند روزنامه ای به نام �سروش� به زبان فارسی انتشار داد
میرزا جهانگیر خان شیرازی نیز مدیر روزنامه صور اسرافیل بود . او در سال 1292 ه ق در شیراز متولد و در تهران مقتول شد . وی از خانواده ای تهی دست برخاسته بود و در اوان کودکی پدرش در گذشت. عمه اش سرپرستی او را به عهده گرفت . چهانگیر در 5 سالگی به شیراز بازگشت و در آنجا به تحصیل پرداخت . او در همین زمان مقدمات ادبیات و منطق وریاضی را نزد استادان زمان فراگرفت وی پس از آن به تهران آمد و به تحصیل علوم و فنون جدید پرداخت وهمزمان به انجمن های سری راه یافت و سرانجام نیز از ارکان عمده این تشکیلات شد. او در زمانی که محمد علی شاه به مخالفت با مشروطه پرداخت به همراه چند تن از جمله دهخدا که شرح آن گذشت روز نامه صور اسرافیل را ایجاد کرد. پس از اشغال مجلس جهانگیر خان به وسیله قزاقان
پيش قراولان مطبوعات مشروطه
بيژن موميوند
نقل از سایت روزنامه شرق
هفته نامه صوراسرافيل در ۹ خرداد ۱۲۸۶ و در بحبوحه كشاكشهاى تبريز و تهران برسر متمم قانون اساسى به مديريت ميرزا جهانگيرخان شيرازى و با حمايت مالى ميرزا قاسم خان تبريزى فعاليت خود را آغاز كرد. از شماره ۱۵ به بعد على اكبر دهخدا به عنوان دبير و نويسنده به آنها پيوست. صوراسرافيل راديكال تر و خوش زبان تر از نشريات وقت بود و ظرف چند هفته پرطرفدارترين نشريه شد. تيراژ آن را بين پنج هزار تا بيست وچهار هزار تخمين زده اند
صوراسرافيل كه در بالاى آرم آن آيه �و نفخ فى الصور فاذا هم من الاجداث الى ربهم ينسلون� درج مى شد و با شعار �حريت، مساوات و اخوت� شروع به كار كرده بود تا سه روز قبل از به توپ بستن مجلس منتشر شد. پس از بمباران مجلس، ميرزا جهانگيرخان به همراه ملك المتكلمين در باغ شاه به دست مخالفان مشروطه خفه شد، ولى دهخدا و ميرزا قاسم خان جان سالم به دربردند. دهخدا به اروپا رفت و در آنجا با مساعدت معاضدالسلطنه پيرنيا و چند تن از آزاديخواهان توانست سه شماره از صوراسرافيل را به همان سبك منتشر سازد. صوراسرافيل براى نخستين بار توانست فاصله عظيم بين توده هاى شهرى و روشنفكران راديكال را كم تر كند. دهخدا قبل از آنكه به خاطر تدوين لغت نامه جاودانه شود هنگامى كه سوسياليستى جوان بود در اين نشريه مطالب طنزآميزى تحت عنوان �چرند و پرند� و با نام مستعار �دخو� مى نوشت. دهخدا دريافته بود كه سبك ادبى جديدى براى انقلاب در افكار لازم است. از زبان محاوره اى روزمره استفاده مى كرد و به مثل ها و حكايت هاى كهن فارسى معناى سياسى جديدى مى داد و بسيارى از سنتهاى اجتماعى، سياسى و فرهنگى ايران را به هجو و نقد مى گرفت
در واكنش به اقدامات مخالفان مشروطه و موانعى كه آنان بر سر راه آزادى بيان و ساير آزادى هاى دموكراتيك ايجاد مى كردند صوراسرافيل بر انتقاد خود از علماى ضدمشروطه و سنت هاى خرافى افزود و به شيوه تمثيلى خاص خود داستان ملاقات خيالى شيطان و جنود مخالف مشروطه را به رشته تحرير درآورد. داستان از اين قرار بود كه مخالفان مشروطه از وضعيت خود چنان مايوس بودند كه دست به دامان شيطان شدند
صوراسرافيل با بحث درباره اين داستان خيالى كه فعاليت هاى روحانيون ضدمشروطه را در رديف دسيسه چينى با شيطان مى دانست، به ذكر وقايع مستندى از سراسر كشور پرداخت كه همين قشر در آن دخيل بودند و به دليل حمله هايش به روحانيون مخالف مشروطه موقتاً توسط حكومت تعطيل شد، اما در اولين شماره بعد از تعطيلى انتقاد بى سابقه اى از شيخ فضل الله نورى به قلم يك زن ناشناس را به چاپ رساند. اين زن از خوانندگان خواسته بود كه قدرت علماى مستبد را دست كم نگيرند و خيال نكنند كه كل ملت بيدار شده است. سرمقاله همين شماره خواستار آزادى بيشتر انديشه شده بود
در اين مقاله تنها مرز آزادى به خطر نيفتادن آزادى ديگران معرفى شده بود و به كهنه پرستان هشدار داده بود كه خواسته هاى تازه مردم اراضى مقدسه آنها را فراگرفته و خرافات مندرس شان را از روى زمين خواهد شست
سرمقاله مذكور علماى تهران را به خشم آورد و باز هم به طور موقت نشريه تعطيل شد. به گفته دهخدا گروهى متشكل از پنجاه طلبه به دفتر نشريه حمله كرده و نويسندگان صوراسرافيل را مهدورالدم دانستند. با وجود اين مخالفت ها با پادرميانى نمايندگان ترقى خواه مجلس و انجمن هاى مختلف انتشار صوراسرافيل در اواسط آبان ۱۲۸۶ از سر گرفته شد. علاوه بر مباحث سياسى يكى ديگر از موضوعات مورد علاقه صوراسرافيل مناسبات زن و مرد و ساختار فرهنگى جامعه بود. دهخدا از روابط خانوادگى سخن مى گفت و ماهيت استثمارى و شيوه هاى كنترل پدران، شوهران و روحانيون بر زنان را هجو مى كرد و از مهجوريت زنان، ازدواج هاى مصلحتى بدون عشق و علاقه، ازدواج كودكان و تعدد زوجات انتقاد مى كرد. در يكى از ستون هاى �چرند و پرند� ناامنى زنان در زندگى را با ناامنى كل ملت مقايسه كرد: �زنى بعد از مرگ پدر به مرد مسن تر وكالت ارث خود را داد، اما مرد از وكالت خود سوءاستفاده كرد تا زن را بدون موافقت به عقد خود درآورد. ملت هم با انتخاب وكلاى غيرامين، اختيار خود بر امور را از دست مى دهد. روزى مى رسد كه اين نمايندگان مجلس و رهبران حكومت دست به يكى كنند و آخرين آثار حريت و منزلت را از عامه مردم بربايند
یک نسخه از این روزنامه را اینجا بخوانید
نسخه دیگری از این روزنامه را اینجا بخوانید
نسخه سومی از این روزنامه را اینجا بخوانید
نشریه محاكمات
نوع و روش: خبری، ویژه محاكمات عدلیه
مدیر : مجدالاسلام كرمانی
تاریخ انتشار : 1325ق
محل انتشار : تهران
وابسته به : وزارت عدلیه
فاصله انتشار : هفتگی، هفتهای دو بار، روزانه
موجودی در مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران : (1328-1327) 1326-1325هـ .ق
روزنامه محاكمات در تهران به مدیری مجدالاسلام كرمانی تاسیس و در سال 1325هـ .ق. منتشر شد. این روزنامه ارگان وزارت عدلیه و مخصوص درج محاكمات عدلیه بود و ابتدا هفتهای یك شماره و پس از مدتی یك روز در میان منتشر میشد. شمارة اول روزنامه در تاریخ 17/ جمادیالاول/ 1325ق. انتشار یافت و هر شمارة آن در چهار صفحه به قطع 4/1 11 در 4/3 6 اینچ بود. قیمت اشتراك سالیانه آن در تهران: 15 قران، در سایر شهرهای ایران 18 قران، در تركیه و مصر: دو مجیدی، در روسیه و قفقاز چهار منات و در اروپا 18 فرانك بود
روزنامه محاكمات را در آغاز مشروطیت مجدالاسلام تاسیس نمود ولی بعد روزنامه رسمی وزارت عدلیه شد. در شمارة 38 سال اول روزنامه ندای وطن. شرحی به عنوان �اخطار و اعلان� راجع به روزنامه محاكمات نوشته شده است، كه توضیحی كوتاه در مورد این روزنامه و مندرجات آن و اینكه عجالتاً در ادارة ندای وطن طبع و توزیع می‌شود و هفتهای دو نوبت در یك ورق چاپ و بعداً یومیه خواهد شد. آورده شده است
محاكمات پس از انتشار، چمد ماه گرفتار تعطیلی شد و پس از بیست روز، مجدداً انتشار یافت. علت این توقف، تعطیلی ادارة محاكمات عدلیه و نبودن وزیر بود كه پس از چندی با انتخاب مخبرالسلطنه به وزارت عدلیه، روزنامه محاكمات نیز منتشر شد
پس از بمباران مجلس و جدایی آزادیخواهان و تعطیل جراید، روزنامه محاكمات نیز تعطیل شد و پس از آن مجدداً در سال 1327ق.، منتشر شد. خبر انتشار دوبارة محاكمات را مجدالاسلام در شمارههای 10 و 25 سال سوم ندای وطن چاپ كرد
همانگونه كه قبلاً گفته شد مطالب این روزنامه، محاكمات واقع در عدلیه بوده و از جمله این محاكمات مندرج در روزنامه �محاكمه و استنطاق گماشتة حاج سیدعلیآقا و خود ایشان در اطاق جزاء� است كه متن این محاكمه در شمارة 8 یكشنبه 9/ربیعالاخر/ 1327هـ .ق.. در روزنامه چاپ شد
لازم به توضیح است كه این محاكمه كه از سیدعلی آقا یزدی پدر سیدضیاءالدین طباطبایی، سیاستمدار معروف ایران به عمل آمده، غیر از ماجرای �واقعة معروف توپخانه� است. در این محاكمه سیدعلی آقا متهم است كه از بهائیها پول گرفته و به قصد تخریب مشروطیت به نام بهائی، شبنامه منتشر و پخش كرده است
http://www.iichs.org/archived/Nosakh13.htm
نشریه ندای وطن
نوع و روش: سیاسی ـ اجتماعی ـ خبری ـ اقتصادی
مدیر : مجدالاسلام كرمانی
تاریخ انتشار : 1324ق
محل انتشار : تهران
فاصله انتشار : هفتگی
موجودی در مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران : (1327) 1326-1324 هـ .ق
روزنامه ندای وطن در تهران به مدیریت مجدالاسلام كرمانی تاسیس و در سال 1324 هـ .ق. منتشر شده است. ندای وطن را چاپ سربی در مطبعههای مختلف از جمله مطبعة شرقی طبع گردیده و در ابتدا هفتهای یك بار، روزهای پنجشنبه طبع و جمعه توزیع میشد. در عنوان روزنامه نوشته شده: ماهی چهار نسخه طبع و یك جلد كتاب هم به مشتركین تقدیم می‌شود.
محل اداره ابتدا همان مطبعة شرقی بوده و روزنامه همانجا توزیع میشده. قیمت یك نسخه 300 دینار، اجرت اعلانات سطری 1 قران و در صورت تكرار دهشاهی. آبونة اشتراك سالیانه: تهران 25 قران
در بالای عنوان روزنامه جمله � حب الوطن من الایمان � و در زیر آن جمله � هل من ناصر ینصرنی � و كلمات � آزادی ـ آبادی � چاپ شده است. روزنامه معمولاً در هشت صفحه به قطع وزیر بزرگ منتشر میشد و هر صفحه آن شامل 2 ستون بود
شمارة اول در تاریخ پنجشنبه 11/ ذیقعده/ 1324ق. مطابق با 27/دسامبر/ 1906م و 11/دی / 828 جلالی طبع و توزیع شد. قبل از تصویب قانون مطبوعات، انتشار روزنامه منوط به اجازه صدراعظم و شخص شاه بوده و از این جهت در شمارة اول ندای وطن عین فرمان صدارت عظمی و مظفرالدین شاه در مورد چاپ روزنامه و طبع و توزیع آن درج گردیده است
در صفحة اول اغلب شمارههای ندای وطن، عكس یكی از درباریان و بزرگان مملكت گراور شده است. در شمارة اول عكس مظفرالدین شاه، در شمارة دوم تصویر محمدعلیشاه قاجار، درشمارة چهارم تصویر صدراعظم و در شمارة ششم تصویر حاج میرزا علیخان امینالدوله، صدراعظم سابق ایران چاپ گردیده است
از شماره چهارم سال اول، روزنامه هفتهای دو شماره روزهای شنبه و سهشنبه و ار شمارة 58 سال اول، ندای وطن عنوان ویمیه میگیرد و به جز ایام تعطیل همه روزه طبع و توزیع می‌شود. این شماره در تاریخ سهشنبه 8 / رجب/ 1325ق. منتشر شد و از آن خبر فوت مشیرالدوله صدراعظم سابق ایران درج شد. چنانچه از شمارة سوم سال اول تحت عنوان � مصیبت عظمی � خبر مرگ مظفرالدین شاه قاجار نوشته شده است
دربارة مسلك و مطالب روزنامه، در هر شماره در زیر عنوان آن، این سه سطر چاپ شده: این روزنامه به كلی آزاد است و از مطالب سیاسی و قوانین اساسی و ملخص آثار و نتایج دارالشورای ملی ایران و كلیه اخبار داخله و خارجه بحث مینماید. مقالات علمی و ادبی، تجارتی كه مفید به حال ملت و منافی با دین و دولت نباشد پذیرفته و درج می‌شود. تصویر بزرگان و مؤسسین محترم و وكلای مفخم مجلس شورای ملی را تدریجاً با گراور، نشان میدهد
به طور كلی مندرجات ندای وطن مانند سایر جراید صدر مشروطیت عبارت از مذاكرات مجلس شورای ملی، اخبار داخله و پایتخت و نظریات جراید خارجی دربارة حوادث ایران راجع به مشروطیت و مكاتیبی كه از ولایات فرستاده میشده و اخبار ولایات میباشد
در شمارة پنجم سال اول �فهرست مندرجات� روزنامه در بالای ستون اول، صفحة اول چاپ شده برای نمونه: فهرست مندرجات شمارة 56.� مجلس شورای ملی ـ انا لله و انا الیه راجعون ــ وطن ما در خطر است ــ رفع اتهام ـ مكتوب بهبهان ـ بقیه گفتگوی میرزا عبدالله و میرزا صادق. روزنامه ندای وطن از روزنامههای كثیرالانتشار اول مشروطیت ایران است كه تمام وقایع و حوادث مشروطیت ایران را دربردارد و انتشار آن تا زمان بمباران مجلس ادامه داشته است.
http://www.iichs.org/archived/nosakh/16.htm
نشریه پرورش
نوع و روش: سیاسی ـ خبری ـ اجتماعی
مدیر: علیمحمد خان پرورش كاشانی
تاریخ انتشار : 1318 هجری قمری
محل انتشار : قاهره
فاصله انتشار : هفتگی
موجودی در مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران : سال 1318
روزنامه پرورش در شهر قاهره به زبان فارسی به مدیری �میرزاعلیمحمد پرورش� تاسیس و شماره اول آن در 16 صفحه به قطع وزیری چاپ و در تاریخ 10/صفر/ 1318ق مطابق با 8/ژوئن / 1900م منتشر گردید
روی جلد، نام روزنامه پرورش و در زیر آن سال تاسیس به قمری و میلادی و در زیر سال تاسیس این عبارت درج گردیده است: � این روزنامه آزاد است و هفتهای یك بار، روز جمعه طبع می‌شود، منظور از كلمة آزاد این است كه : روزنامهای آزاد است كه دولت و یا حكام وقت در ولایات در طبع آن دخالتی نداشته و روزنامه به دست اشخاص غیردولتی اداره میشده است. سایر خصوصیات نیز در دو طرف عنوان روزنامه نوشته میشد از جمله: قیمت آبونه سالیانه در ایران 4 تومان، قفقاز 10 منات، ممالك عثمانی 4 مجیدی، مصر 4 ریال، عنوان مراسلات : علیمحمد پرورش. صندوق المخصوص نمرة 439
(Mirza Ali Mohammad Khan Parvareche: la Boi to especial N. 439, Cair (Egypte)
در مقاله اول روزنامه تحت عنوان �تشكر و امتنان�، علیمحمد عنوان میكند كه به علت بعضی ناملایمات گوشه دیگری اختیاركرده و به دلیل اصراری كه میشده تصمیم به انتشار روزنامه پرورش میگیرد. دوستانش كه مطلع میشوند از او دعوت به عمل میآورند كه به محل آنها برود. علیمحمد نیز بعد از تشكر چنین مینویسد: مشتركین پرورش را بشارت میدهیم كه پس از طی مذاكرات، ادارة روزنامه را به لندن یا پاریس یا برلن پایتخت آلمان نقل خواهیم كرد
لازم به ذكر است كه منظور از ناملایمات، اختلافی است كه بین مدیر پرورش و مدیر روزنامه ثریا روی داد و باعث جدایی این دو از یكدیگر و تاسیس روزنامه پرورش توسط علیمحمد كاشانی شد. مطلب دیگر اینكه با وجود وعدهای كه وی دربارة محل انتشار پرورش به لندن یا پاریس یا برلن داد، هیچگاه این وعده صورت عمل به خود نگرفت و در طول مدت انتشار، پرورش در مصر منتشر شد
سبك و سیاق مندرجات روزنامه پرورش مانند روزنامه ثریا است، كه عبارت بود از: یك سرمقاله كه معمولاً تحت عنوان �سیاسی� نوشته میشد، سپس اخبار خارجی و مختصری از اخبار مربوط به ایران و مقالات مختلف راجع به اوضاع ایران، از خصوصیات این روزنامه، ذكر فهرست مندرجات هر شماره، در ستون اول صفحه اول است، كه این روش، سرمشق بعضی از جراید آغاز مشروطیت قرار گرفت و آنها هم فهرست مندرجات هر شماره را در ستون اول چاپ میكردند
برای نمونه فهرست مندرجات شمارة اول پروش ذكر می‌شود
تشكر و امتنان ـ عرفت الله بفسخ الغرایم ـ سیاسی تلگرافات دارالسعاده
اسلامبول ـ برتوریا ـ نقل از روزنامه ثریا ـ پرورش ـ السپوزیسیون
رویای غریب و مكاشفه عجیب ـ فخیلت انسانیت و حسن معاشرت قاهره مصر
پرورش مانند روزنامه ثریا یكی از روزنامههای بسیار مفیدی است كه تاكنون به زبان فارسی منتشر شده و به سهم خود كمكهای گرانبهایی در بیداری ایرانیان و آماده ساختن آنها بر درخواست مشروطیت نموده است. در واقع پرورش خبر �چند روزنامه فارسی است كه كمتر تاكنون نظیر آنها پیدا شده و از لحاظ آشنا ساختن مردم ایران به اوضاع جهان، گامهای بزرگ و مفیدی برداشته است
از روزنامه پرورش تا شمارة 28 سال اول یعنی سال 1318هـ .ق در دست است، سبك مندرجات و قطع روزنامه در طول مدت انتشار، یكسان است و تنها تغییری كه در آن روی داد، روز انتشار است كه پس از مدتی به جای روزهای جمعه، روزهای دوشنبه منتشر میشد. لازم به ذكر است كه پس از آنكه مدتی ورود روزنامه پرورش از طرف امینالسلطان به داخل ایران ممنوع شد، بالاخره روزنامه تا شمارة 33 منتشر و پس از توقیف، مدیر آن در اواخر سال 1320ق درگذشت
http://www.iichs.org/archived/nosakh/20.htm
نشریه آدمیت
نوع و روش: علمی، اقتصادی، تاریخی، ادبی، سیاسی
مدیر : عبدالمطلب یزدی
تاریخ انتشار : 1325 هجری قمری
محل انتشار : تهران
فاصله انتشار : هفتهای دو بار
موجودی در مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران : سال 1325، شماره های 6 و 4 و 2
روزنامه آدمیت در سال 1325 قمری (1907 میلادی) در تهران به مدیری میرزاعبدالمطلب یزدی انتشار یافت. این روزنامه در چهار صفحه قطع وزیری بزرگ و چاپ سنگی منتشر و مشتمل بر حوادث و وقایع آغاز مشروطیت ایران است. در بالای عنوان مجله جمله �هوالله تعالی شانه لعزیز� و در زیر عنوان مجله �لیس للانسان الا ما سعی� قید شده است
حق اشتراك سالیانه در تهران پانزده قران، در ولایات هیجده قران و ممالك خارجه دوازده فرانك بوده است. قبل از شروع مقاله افتتاحی جمله ذیل ذكر گردیده:�آدمیت جریدهایست علمی، تجارتی، ادبی، تاریخی، سیاسی، در هفته دو نمره به طبع میرسد، مقالات عامالمنفعه با امضا درج می‌شود
http://www.iichs.org/archived/nosakh/adamiyat.html
نشریه الجمال
نوع و روش: سیاسی، اجتماعی
مدیر : محمدحسین اصفهانی
تاریخ انتشار : 1325 هجری قمری
محل انتشار : تهران
فاصله انتشار : هفتگی
موجودی در مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران : سال 1326-1325
نشریه الجمال نشریه هفتگی است كه در سال 1325 هجری قمری (1907م) در تهران به مدیری میرزامحمدحسین اصفهانی تاسیس و با چاپ سربی و در روز دوشنبه 26 محرمالحرام 1325 قمری انتشار یافته است. هر شماره دارای چهار صفحه به قطع یازده در شش و سه ربع میباشد كه در آخر صفحه چهار اسم میرزامحمدحسین اصفهانی چاپ گردیده است
مندرجات روزنامه الجمال چنانچه در ضمن یك سطر در عنوان روزنامه نیز معرفی شده (در این ورقه مواعظ جناب آقای آقاسیدجمالالدین عیناً طبع می‌شود) عبارت از مواعظی است كه سیدجمالالدین اصفهانی، در تهران، در آغاز مشروطیت در بالای منابر ایراد میكرده و مردم را به فواید مشروطیت و آزادیطلبی راهنمایی نموده و به علت انتساب مطالب و مندرجات آن به سیدجمالالدین نام روزنامه الجمال انتخاب شده است. در شماره اول این روزنامه پس از ذكر مقدمه كه میتوان آن را مقاله افتتاحی روزنامه دانست (منبر شب پنجشنبه 15 ماه محرم) سید جمال‌الدین است كه به قلم مجدالاسلام كرمانی مدیر روزنامه وطن به چاپ رسیده است
شماره نخستین روزنامه در تاریخ 13 صفر 1325 (28 مارس 1907 میلادی) و شماره آخر در تاریخ 15 شوال 1325 (21 نوامبر 1907 م) به چاپ رسیده است. وجه اشتراك سالیانه در تهران 8 قران، برای نقاط دیگر ایران یك تومان، برای تركیه و مصر یك مجیدیه و نیم، برای روسیه و قفقازیه دو منات (روبل) و برای اروپا و آمریكا شش فرانك بوده است. روزنامه الجمال تا چند شماره منحصراً گفتگوهای منبری سیدجمالالدین را چاپ میكرده و اگر مطالب منبر در یك شماره تمام نشده، بقیه در شماره بعد چاپ میشده ولی پس از چند شماره صفحات اول و دوم مخصوص وعظ و در صفحات سوم و چهارم نامهها و شكایات و یا مقالات مختلف چاپ شده است. قسمت مهم مطالب منبر مربوط به آزادی و عدالت است كه سید معمولاً در ابتدا یك آیه و یا شعری را قرائت میكرده و سپس به شرح و تفصیل آن میپرداخته است
ظاهراً بیش از 35 شماره از آن منتشر نشده و آن هم به علت تندروی مشروطه بوده كه دیری نگذشته سید از تهران فرار نموده و مشروطه‌خواهان دیگر نیز دستگیر و متواری شدند، بنابراین الجمال هم مانند سایر جراید تعطیل شده است
http://www.iichs.org/archived/nosakh/33.htm
نشریه الحدید
نوع و روش: سیاسی، اجتماعی، حزبی
مدیر : حسین عدالت مجتهد شبستری
تاریخ انتشار : 1315ق - 1323 ق
محل انتشار : تبریز
فاصله انتشار : هفتهای دو بار
موجودی در مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران : سال 1323
انتشار روزنامه الحدید به دو دوره تقسیم می‌شود
دوره اول : در سال 1315 قمری در تبریز به مدیریت سیدحسین خان عدالت مدیر روزنامه عدالت انتشار یافته و جمعا سه شماره بنابه گفته تربیت از آن منتشر و روزنامه تعطیل گردیده است و طرز انتشار آن هفتگی بوده است
دوره دوم : در جمادیالاول 1323 قمری به مدیریت محمد شبستری مجددا به دایر انتشار گذاشته و دوره دوم آن شروع میگردد. شماره اول و دوم در چهار صفحه به قطع وزیری متوسط با چاپ سربی در چاپخانه (خلیفهگری ارامنه آذربایجان در تبریز) چاپ و در تاریخ پنجشنبه دوم جمادیالاول 1323 قمری منتشر گردیه است. طرز انتشار روزنامه هفتهای دو بار و روزهای دوشنبه و چهارشنبه طبع و توزیع شده است
شرایط اشتراك سالیانه : در تبریز 15 قران برای مكاتب، مدارس تخفیف داده خواهد شد و در سایر ممالك ایران 18 قران و در ممالك روسیه سه منات و در تمام ممالك فرنگ 10 فرانك، قیمت اعلانات سطری 10 شاهی قیمت آبونه اقلا سه ماه جلوتر گرفته می‌شود
تمام خصوصیات در زیر عنوان روزنامه قید و علاوه بر این در زیر عنوان دو سطر زیر درج است : این روزنامه از قید رسمیت آزاد است. مكاتبات سودمندی به حال دولت و ملت با كمال امتنان به امضای صاحب آن قبول خواهد شد
هر صفحه روزنامه مشتمل بر دو ستون و در هر شماره در قسمت اول ستون اول فهرست مندرجات آن شماره چاپ شده است. از شماره 49 به بعد نام (سیدحسینخان مؤسس جریده) در عنوان روزنامه اضافه گردیده است
شماره دوم روزنامه روز پنجشنبه 9 جمادیالاول 1323 قمری منتشر شده و با توجه به فهرست مندرجات شماره مذكور مطالب الحدید عبارت از اخبار داخله و خارجه و مقالات گوناگون و نیز ترجمه (فتاه غسان) اثر جرجی زیدان كه قرار بود به صورت پاورقی در روزنامه چاپ گردد، در برخی شماره تمام شصت و هشت صفحه روزنامه را فراگرفته و از صورت پاورقی خارج گردیده است. از شماره سوم روزنامه با چاپ سنگی و خط نستعلیق خوب انتشار یافته است
شایان ذكر است كه این روزنامه در چند شماره به نامه (حدید) نیز انتشاریافته. مضافا به اینكه تغییر فقط در اسم روزنامه بوده و در هیچ یك از خصوصیات روزنامه تفاوتی حاصل نشده است. این روزنامه بنابه گفته تربیت تا اوایل اعلان مشروطیت در تبریز منتشر میشده است
http://www.iichs.org/archived/Nosakh2.htm
نشریه جهاد اكبر
نوع و روش: سیاسی، خبری
مدیر : علی خراسانی
سردبیر: محمدعلی علم
تاریخ انتشار : 1325 هجری قمری
محل انتشار : اصفهان
فاصله انتشار : هفتگی
روزنامه جهاد اكبر در اصفهان به مدیریت میرزا علی آقا خراسانی و از شماره 26 سال اول به مدیریت نامبرده و سردبیری میرزامحمدعلی علم تاسیس و در سال 1325 قمری منتشر شده است. شماره نخست روزنامه در تاریخ 6 محرم 1325 (19 فوریه 1907) و شماره آخر آن چهارم ربیع الثانی سال 1326 (6 دی 1908) منتشر شده است
این روزنامه ممولاً در 8 صفحه به قطع روزنامه های تربیت و الجناب، با چاپ سنگی و خط نستعلیق روی كاغذ مرغوب چاپ شده است. روزنامه جهاد اكبر هفتگی بوده و سال تاسیس آن با خط نستعلیق درشت در زیر اسم روزنامه سرعنوان آن چاپ شده. وجه اشتراك سالیانه: اصفهان 25 قران، شش ماهه 15 قران، سایر ولایات داخله به اضافه هزینه پست در هر شماره در زیر عنوان در ضمن دو سطر روزنامه بدین قسم معرفی شده است: جریده ایست مطلق و آزاد محرك سلسله حمیت و اتحاد مهذب اخلاق و محذر از نفاق در مواقع لازمه بیانات نافعه علمیه و مقالات ادبیه و سیاسیه نیز مندرج خواهد شد
هر صفحه مشتمل بر دو ستون و فهرست مندرجات هر شماره در ابتدای ستون اول صفحه اول درج است. مندرجات جهاد اكبر عبارت است از اخبار سری و حوادث و اتفاقات اطراف شهر و وقایع كلی مملكت و مقالات مشتمل بر تظلم و دادخواهی از حكام مستبد و طرفداران استبداد
این نشریه یكی از مطبوعات بسیار شدیداللحن بوده و گستاخی و شهامت فوق العاده و مقالات آتشین آن یكی از موجبات خاص شكایت محمدعلیشاه بوده است. روش سیاسی جهاد اكبر آرمانهای آزادیخواهانه و مشروطیت اعتدالی بوده است كه بیش از یكسال به انتشار خود ادامه داده است
http://www.iichs.org/archived/Nosakh9.htm
نشریه كشكول
نوع و روش: سیاسی ـ ادبی ـ فكاهی ـ خبری
صاحب امتیاز: مجدالاسلام كرمانی
تاریخ انتشار : 1325ق/1327ق
محل انتشار : تهران و اصفهان
فاصله انتشار : هفتگی
موجودی در مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران : سال 1325-1327
روزنامه �كشكول� در تهران
روزنامه �كشكول� در تهران به مدیری �مجدالاسلام كرمانی� تاسیس و در سال 1325ق منتشر شده است. شمارة اول این روزنامه در 4 صفحه به قطع وزیری با چاپ سنگی طبع و در تاریخ 15/صفرالمظفر/ 1325ق مطابق با 30/مارس/1907م منتشر گردیده است
در این شماره پس از درج مقاله افتتاحی، بقیه صفحات آن مشتمل بر چند كاریكارتور است از جمله صفحه 4 : مشتمل بر كاریكاتور بانك ملی و هجوم مردم در بانك برای گذاشتن پول در آنجا میباشد. در این كاریكاتور از زبان هر كسی مطلبی نوشته شده: یكی میگوید : هر چه داشتم دارم، آسوده شدم نه از دزد میترسم نه از مدعی. دیگری میگوید : داداش بگذار ما برویم پولمان را بدهیم، راحت شویم. شخص سومی میگوید: جایی كه وقت پول دادن آنقدر شلوغ باشد آیا وقتی میخواهیم پولمان را بگیریم چه خبر خواهد بود
امضای حسینعلی �كه ترسیمكنندة كاریكاتورها است در صفحه چهارم چاپ گردیده است. تمام صفحات چهارم روزنامه و در بعضی شمارهها صفحات سوم و دوم روزنامه مشتمل بر كاریكاتور است و از این جهت در عنوان روزنامه آمده است � كه هر یك از دانشمندان كه صور موهوم خندهآمیز عبرتانگیزی كه به كسی برنخورد طرح نموده، اداره بفرستد درج و ترسیم خواهد شد.� در مقاله افتتاحی روزنامه كه تا اندازهای خواننده را به مسلك و مرام آن آشنا میسازد و آمده است كه از آنجا كه عالمان فهمیدهاند كه برای تهذیب اخلاق ملت و اشاعه تمدن و تربیت بهترین وسیله این است كه كارهای زشت آنها را مجسم نمائیم تا از آ�ها عبرت ببرند، لذا دو وسیله را برای این كار درنظر گرفتند: یكی تیاتر و دیگری ساختن صور موهومه خیالی موسوم به كاریكاتور. در ادامه آ�ده است كه: روزنامه ندای وطن كه مدیر آن مجدالاسلام كرمانی بوده و كاریكاتور نداشته برای ترسیم آن، روزنامة كشكول را تاسیس كرده و قیمت آن را جداگانه محاسبه نموده. در عنوان روزنامه كشكولی ترسیم شده و به دیوارة آن نوشته: �همه چیز دارد� و در زیر آن عنوان روزنامه درج گردیده است
در زیر عنوان روزنامه دو سطر درج شده كه روزنامه كشكول را بدین شكل معرفی میكند: � این روزنامه از قید رسمیت و صحت و مسئولیت به كلی خارج است. ابدا با مشخص خاصی طرف نیست و غرضش برانداختن عادات زشت بربریت و مجری ساختن رسوم تمدن و تربیت است هر یك از دانشمندان كه صور موهوم خندهآمیز عبرتانگیزی كه به كسی برنخورد طرح نموده به اداره بفرستند كه درج و ترسیم خواهد شد
ادارة روزنامه كشكول: طهران. ادارة روزنامه ندای وطن است. آبونه اشتراك سالیانه: طهران 8 قران، در سایر ولایات داخله: یك تومان. فرنگستان پنج فرانك. قفقاز و روسیه: 3 منات. هندوستان 4 روپیه. و قیمت یك نسخه 3 شاهی
همانطور كه یادآور شدیم بیشتر اهمیت روزنامه كشكول برای كاریكاتور آن است و در صفحة اول آن مقالات مختلف و گاهی نیز اشعاری چاپ شده است و اخبار داخله و خارجه بطور اختصار در روزنامه آمده است
چون روزنامه كاریكارتور داشته لذا با چاپ سنگی منتشر میشد و در هر شماره جمله �سلالهالسادات آقاسید مرتضی به سعی و اهتمام آقامیرزاحسن و میرزاعباس خان انطباع پذیرفت� چاپ شده است. ترسیم كاریكاتور به عهدة �میرزاعلی� نامی بوده كه امضای او در بیشتر شمارهها دیده می‌شود. روزنامه كشكول به خط �مرتضی نجمآبادی� است و �كتبه العبد مرتضی النجمآبادی� در بعضی صفحات چاپ گردیده است
نویسندگان كشكول به غیر از مدیر آن آقای ضیاء لشكر بود كه از شمارة 19 اشعاری به نام �اشعار وطنیه ضیاء لشكر� میسرود و چاپ میكرد. آخرین شمارة سال اول كشكول، شماره 40 است كه در تاریخ 11/ربیعالثانی 1326ق منتشر شده است كه این شماره نیز ماننده شمارة اول صفحات دوم و سوم آن مشتمل بر كاریكاتوری است كه وسیله باربری را در ایران و اروپا �خط آهن در اروپا و شتر در ایران� نشان میدهد
كشكول در اصفهان
روزنامه كشكول در اصفهان نیز به مدیری و صاحب امتیازی مجدالاسلام كرمانی كه مدیر روزنامه وطن نیز بود، تاسیس و در سال 1327ق منتشر شد. این روزنامه دنبالة كشكول تهران میباشد و پس از حوادث تهران و توقیف جراید و فرار آزادیخواهان كه در نتیجه به توپ بستن مجلس و استبداد صغیر پیش آمد، مجدالاسلام به اصفهان رفت و روزنامه كشكول را در این شهر دایر كرد. پس كشكول چاپ اصفهان در واقع سال دوم روزنامه است
این روزنامه در 4 صفحه به قطع وزیری با چاپ سنگی كه صفحة 4 آن مشتمل بر كاریكاتور است منتشر میشد. سال دوم روزنامه، همانند كشكول سال اول است از جمله در قطع صفحات و چاپ و دو سطری كه در زیر عنوان نوشته شده و نیز در ترسیم كاریكاتور با سال اول تفاوتی نكرده. ادارة كشكول: اصفهان. جنب قنسولخانه انگلیس. آبونه اشتراك سالیانه در اصفهان یك تومان، در سایر بلاد ایران 12 قران. در تمام بلاد خارجه 5 فرانك. قیمت تك نسخه 2 شاهی. در سایر بلاد ایران 3 شاهی.ادارة انتشار روزنامه، هفتهای 2 بار بود
مندرجات روزنامه كشكول علاوه بر اخبار عمومی ایران، تمام اخباری كه مربوط به تجمع سران بختیاری در اصفهان و حركت آنها برای مقابله با قشون استبداد و جنگ با محمدعلیشاه بود را نیز شامل میشد. از این رو كشكول تاریخچه نفیسی از خدمات بختیاری و مردم اصفهان به مشروطیت است. علاوه بر این رونوشت تلگرافاتی كه در بین دولت و سران بختیاری رد و بدل میشد در این روزنامه چاپ شده است
از تعداد شمارههای سال دوم اطلاع دقیقی در دست نیست. اما در كتاب تاریخ جراید و مجلات آمده است كه آخرین شمارة سال دوم، شماره 27 میباشد
http://www.iichs.org/archived/nosakh/35.htm
نشریه تدین
نوع و روش: سیاسی ـ اجتماعی ـ اقتصادی ـ مذهبی ـ خبری
صاحب امتیاز : ملاصادق فخرالاسلام
مدیر : ملا صادق فخرالاسلام، حسینقلی جدیدالاسلام
محل انتشار : تهران/
تاریخ انتشار: 1325ق
فاصله انتشار : هفتگی
موجودی در مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران : (31، 15، 10-8، 6، 2-1 : 1325) هـ .ق، (34 : 1326) هـ .ق.(35 : 1328) ، هـ . ق
روزنامه تدین به مدیری و صاحب امتیازی � فخرالاسلام در تهران تاسیس و در جمادی الاول 1325 هـ .ق. منتشر شد. در بالای عنوان روزنامه �تدین � كه به خط نستعلیق درشت نوشته شده، جملة �بسمالله الرحمن الرحیم � و �هوالدیان� درج و در زیر نامه روزنامه تاریخ تاسیس 1325 قمری چاپ شده است. عنوان مراسلات و تلگرافات: طهران. بازارچه خندق. قیمت اشتراك سالیانه: طهران 12 قران. سایر ولایات داخله 17 قران. روسیه و قفقاز 4 منات. هندوستان 7 روپیه. قیمت یك نسخه در طهران: 2 شاهی و خارجه 4 شاهی. اعلان سطری 1 قران
نوع انتشار روزنامه هفتگی بود و شمارة 2 سال اول در تاریخ شنبه 28 / جمادیالاول/ 1325ق. منتشر شد. تدین در 4 صفحه به قطع 4/3 6 * 12 سانتیمتر، با چاپ سربی (مطبعه شرقی) طبع و توزیع میشد
در زیر عنوان هر شماره، روزنامه بدین شكل معرفی شده است: � جریدة ملی، مذهبی، اخباری، سیاسی، تاریخی، اخلاقی، علمی، اقتصادی، سؤالات مذهبی از هر كس درج و جواب میگوید و هفته دو روز زبان توره و انجیل درس و قانون مناظرة دینی تعلیم میدهد
مندرجات روزنامه عبارت است از: مقالات مختلف راجع به فواید مشروطه و آزادی و قسمت مختصری از اخبار ولایات. و نیز در هر شماره مقالات مذهبی دربارة دین اسلام و مسیح و مطالب دینی دیگر از این قبیل چاپ گردیده است
این روزنامه تا جمادی الثانی 1328هـ .ق. چاپ و منتشر شد و بعد از آن چاپ آن متوقف گردید. در اینجا لازم است مطلب كوتاهی نیز راجع به فخرالاسلام ذكر شود. ملاصادق ملقب به فخرالااسلام، از آسوریهای ارومیه بود ولی در آمریكا متولد شده و سپس مسلمان گردید و به تهران آمد و به همین دلیل او را جدیدالاسلام نیز نامیدهاند. وی در آغاز مشروطیت از پیروان مرحوم طباطبایی بود و به دستور وی با كشیشان به مباحثات نظری و مذهبی میپرداخت و این گفتگوها را در روزنامهاش به چاپ میرساند. وی چند كتاب نیز به طبع رسانده ازجمله: انیسالاعلام، خلاصةالكلام فی افتخار اسلام: در حقیقت ادیان سكنه روی زمین و ترجیح اسلام بر سایر ادیان و نیز كتب دیگری كه از حوصله این مطلب كوتاه خارج است
http://www.iichs.org/archived/nosakh/14.htm
نشریه تمدن
نوع و روش: سیاسی ـ اجتماعی ـ خبری
صاحب امتیاز : رضا مدبرالممالك هرندی اصفهانی
محل انتشار : تهران
تاریخ انتشار: 1324ق
فاصله انتشار : هفته ای رو باز، هفته ای چهار بار
موجودی در مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران : (1327-1326) 1325-1324ق
تمدن تهران
شمارة اول این دوره كه مقارن با سال چهارم تاسیس روزنامه است در تاریخ سهشنبه 7/ شوال/ 1328هـ .ق منتشر گردید و از همین شماره ترجمه كتاب �انقلابات ایران� تالیف ویكتور برابر فرانسوی كه �موسوی� آن را ترجمه كرده بود، به عنوان پاورقی در روزنامه چاپ شد و تا شمارة 7 ادامه داشت. شمارة 7 روزنامه در تاریخ 15/ ذیالحجه/ 1328هـ .ق و شمارة 28 آن در تاریخ 2// ذیالحجه/ 1329ق مطابق با 24/ نوامبر/ 1911م در 8 صفحه به قطع وزیری بزرگ و با چاپ سربی (طهران، مطبعه تمدن) طبع و توزیع شد. محل اداره: طهران. خیابان ناصریه معین شده و انتشار این روزنامه تا سال 1330ق ادامه داشت. اما در این سال تعطیل گردیده است
مدبرالممالك پس از تعطیل روزنامه تمدن، روزنامه دیوان عدالت را و مدتی هم روزنامه رسمی دولت ایران را منتشر كرد. تا سال 1326ق كه وفات نمود این روزنامه منتشر میشد. علاوه بر اینها مطبعهای نیز با عنوان مطبعه تمدن تاسیس نموده بود كه مدتی، قسمتی از جراید مركز در آنجا چاپ میشد شایان ذكر است كه سالهای قید شده داخل پرانتز به صورت كامل موجود نیست
مندرجات روزنامه
معمولاً ستون اول و دوم صفحه اول مخصوص درج سرمقاله است كه به قلم مدیر نوشته شده و تحت عناوینی از قبیل: (ملت ایران را سعادت پاینده باد. سرمقاله شماره سوم) و (یك دنیا بشارت سرمقاله شمارة پنجم) و (معایب كار نتایج بی علمی است. سرمقاله شمارة نهم) میباشد. پس از سرمقاله، اخبار راجع به مشروطیت و درخواستهای مردم از نمایندگان مجلس و اخبار شهریست. بطور كلی مندرجات روزنامه مانند سایر جراید آغاز مشروطیت است
در شمارة اول پس از سرمقاله، مقاله دیگری تحت عنوان �قابل توجه جناب صنیعالدوله رئیس محترم مجلس� و بعد مقالهای تحت عنوان �اشتراك حقوق و ادای ذمه� و در آخر صفحة چهارم �اخطار مخصوص� چاپ شده است. سال اول تمدن با انتشار شمارة 80 تاریخ 11/ ربیعالثانی / 1326ق مطابق با 13/ مه/ 1908م خاتمه یافته و در همین شماره اخطاری چاپ شد كه سال اول روزنامه 80 شماره است در سال دوم تمدن 14 شماره منتشر شد و در آخرین شماره آن در تاریخ 11/ جمادیالاول/ 1326ق یعنی 12 روز قبل از پیشآمد وقایع 23/ جمادیالاول/ و فرار مشروطه‌خواهان از ایران بوده كه منتهی به تعطیل روزنامه شده است. بنابراین دورة اول تمدن جمعاً 92 شماره است
ذكر این نكته ضروری است كه زمانی مدیر روزنامه تمدن، تصمیم میگیرد كه مانند نشریات خارجی یك روزنامه یومیه نیز منتشر كند. در یكی از شمارهها اعلانی میدهد و تمام مندرجات و مشخصات روزنامه را نیز توضیح میدهد، اما بنابه دلایلی كه در دسترس نیست این تصمیم هرگز جنبه اجرایی به خود نمیگیرد. روزنامه تمدن مدت زمانی هفتهای دو بار منتشر شد تا هنگامی كه حوادث بمباران مجلس و فرار مدیر تمدن به هندوستان و مصر و اروپا پیش آمد و روزنامه نیز تعطیل شد. وی هنگام رسیدن به هندوستان دست به كار نشر روزنامه شد و مجدداً روزنامه را به همین نام منتشر كرد
تمدن هندوستان
روزنامه تمدن منتشره در بمبئی هندوستان، روی چهار صفحه (به قطع روزنامه حبلالمتین) با چاپ سربی در مطبعة حبلالمتین و آخر رمضان 1326ق است. این مسئله نشاندهندة این است كه تمدن به كمك و مساعدت و همكاری مؤیدالاسلام مدیر روزنامه حبلالمتین منتشر شده است
خصوصیات روزنامه كه بیش از 1 شماره هم منتشر نشد، بدین قرار است: در عنوان روزنامه، اسم روزنامه (تمدن) به خط نستعلیق درشت و بالای آن عبارت (نامة ایران) و در زیر آن تاریخ انتشار (غره رمضان 1326) چاپ شده. در طرف راست (نگارنده: مدبرالممالك هرندی) و در طرف چپ (داخله یك ارزن جنبش) درج است. آینه �ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاء عند ربهم یرزقون� در بالای عنوان و مجله (در داخله ایران مطالعهكنندگان ذمه دارند كه بعد از ملاحظه به دیگری تقدیم دارند) در زیر عنوان چاپ گردیده است. مندرجات این شماره عبارت است از: در صفحة اول (احكام تلگرافی حجج اسلامیه نجف اشرف) و بعد مقالهای تحت عنوان �خلاصی ایران موكول به فداكاری ایرانیان است� آمده كه تمام صفحات 2، 3 و 4 روزنامه را گرفته و در انتها مدبرالممالك هرندی امضاء نموده. این مقاله خیلی تند و به شدت به دستگاه دولت و شخص محمدعلی شاه در آن حمله شده. پس از مراجعت از هندوستان و مصر، هنگامی كه مدبرالممالك در ربیعالثانی 1327ق وارد رشت می‌شود برای بار سوم روزنامه تمدن را آنجا منتشر میسازد.
تمدن رشت
این روزنامه بیش از یك شماره در رشت منتشر نگردید و این نمره در تاریخ 29/ ربیعالثانی/ 1327ق میباشد. پس از فتح تهران به دست مشروطه‌خواهان در سال 1327ق ، مدبرالممالك به تهران بازگشت و برای بار چهارم روزنامه تمدن را منتشر ساخت
http://www.iichs.org/archived/nosakh/19.htm
نشریه زشت و زیبا
نوع و روش: سیاسی ـ اجتماعی ـ مذهبی
مدیر: فتح الممالك با همكاری نظام الاسلام بهبهانی
تاریخ انتشار : 1325ق
محل انتشار : تهران
فاصله انتشار : هفتگی
وابسته به: انجمن اتحادیه طلاب
موجودی در مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران : سال 1325 شماره های 1 و 2
روزنامه مصور و هفتگی زشت و زیبا به مدیریت و تحت نظر فتح الممالك در تهران تاسیس و در سال 1325 قمری مطابق با 1907 میلادی با چاپ سنگی انتشار یافته است. شماره اول روزنامه زشت و زیبا در دوم جمادی الاخر 1325 مطابق با سیزدهم ژوئیه 1907 به مدیری فتحالممالك انتشار یافت. از این روزنامه بیش از سه شماره دیده نشد و با وجودی كه در تحت حمایت انجمن و اتحادیه طلاب منتشر میشده در شماره سوم قید معاونت نظامالاسلام بهبهانی از بستگان سیدعبدالله را داشت، میتوان گفت نمونهأی از هوس روزنامه‌نگاری بوده كه در 1325 بر ارواح مردم چیره شده بود و بدون تصور هدف معین و تشخیص راه كار معین و استمداد از معرفت و تجربه لازم، به گرفتن امتیاز و انتشار روزنامه جهت كسب سرشناس پرداختند
با وجودی كه زشت و زیبا وعده میدهد كه تصاویر بزرگان، مشاهیر عالم را در صفحه اول و بزرگان و علمای معاصر از وزرا و وكلا را در صفحه چهارم نشان خواهد داد. در شماره دوم و سومش تصویر موسی در كوه طور و سلیمان بن داود را تاج بر سر، در صفحه اول و نایبالسلطنه و فرمانفرما را در صفحه دوم آورده است و مطالبی را زیر عنوان زشت و زیبا در صفحههای داخل و خارج از چهار صفحه عرضه میدارد مؤید همان دلخواهی ناشرش میباشد. در شماره سوم اسامی انجمنها و مدارسی كه در جشن اول مشروطه و مجلس شركت كرده بودند یاد میكند كه چهل و اندی انجمن و قریب سی مدرسه بودهاند. به نقل از ادوارد براون در كتب تاریخ مطبوعات �این روزنامه در قطع 7 و یك چهارم * 12 اینچ به طبع رسیده است. وجه اشتراك سالیانه روزنامه در تهران 30 قران و در سایر شهرها به اضافه اجرت پست
http://www.iichs.org/archived/Nosakh11.htm
روزنامه نسيم شمال در گيلان به سرپرستي سيد اشرف الدين گيلاني
نشریه آذربایجان
نوع و روش: اجتماعی، اقتصادی، فكاهی
مدیر: : میرزاعلیقلی صفراف
صاحب امتیاز: میرزاآقا بلوری تبریزی
تاریخ انتشار: 1325 هجری قمری
زبان: فارسی، تركی
محل انتشار: تبریز
فاصله انتشار: هفتگی
موجودی در مرکز مطالعات تاریخ معاصر ایران: 20-19 و 17-1 : 1325
روزنامه فكاهی هفتگی آذربایجان، دارای كاریكاتورهای رنگی، از آغاز سال 1325 قمری (1907 میلادی) به مدیریت علیقلی خان معروف به صفراف و مكاتبات روزنامه به اسم حاج میرزاآقا تبریزی در هشت صفحه به قطع وزیری، چاپ سربی در چاپخانه سربی (ناموس) چاپ و شماره اول آن در 6 محرم 1325 قمری منتشر شده است
در صفحه اول شمارة اول اسم روزنامه (آذربایجان) به خط نسخ و زیر آن سال تاسیس آن چاپ و جمله (قیمت یك نسخه چهارده شاهی است) چاپ و علاوه بر این تصویر دو نفر با لباسهای مخصوص ترسیم شده است. این روزنامه به فارسی و تركی نگاشته و قیمت اشتراك سالیانه در تبریز و اطراف چهار تومان، شش ماهه 22 قران، نه ماهه 28 قران، یك نسخه چهارده شاهی، اعلانات سطری پانصد دینار بوده است
هر صفحه روزنامه مشتمل بر دو ستون و مقاله افتتاحی كه در ستون اول و دوم نوشته شده بدین قرار است: �رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقده من لسانی و سهل امری برحمتك یا ارحم الراحمین.� پس از مقاله افتتاحی اخبارات (لوان)، (شبستر)، (نخجوان) و همچنین اخبار خارجه (لندن) و اسلامبول و پكن و بعد اخبار شهری ذكر شده است. و دو صفحه آخر روزنامه كه به زبان تركی نوشته شده مشتمل بر مقالات (رویا)، اشعار تركی به عنوان (ملانصرالدین جواب) و مقاله (حراج یا یغما) چاپ شده است. روزنامه آذربایجان اقتباس و تقلیدی از روزنامه (ملانصرالدین) بوده و علاوه بر مطالب فكاهی در تمام صفحات دارای تصاویر رنگی نظیر ملانصرالدین میباشد. در شماره دوم كه در 15 محرم 1325 منتشر شده در عنوان روزنامه (تصویر شیر و خورشید ایستاده) اضافه شده است
آذربایجان به طور هفتگی چاپ میشده و مجموعاً بیست شماره از آن منتشر شده است كه شماره اول در تاریخ 6 محرم و شماره بیستم در 6 شوال 1325 قمری بوده است. آذربایجان دارای گراور و تصاویر نفیسی است. مندرجات آن عموماً مطالبی است راجع به مشروطیت ایران و گاهی اشعار و مطالب فكاهی در آن دیده می‌شود
http://www.iichs.org/archived/nosakh/azar.html
نشریه قانون
نوع و روش: اجتماعی
مدیر: میرزا ملکم خان
زبان: فارسی
محل انتشار: لندن
آثار جدل آميز ملکم خان که بصورت گفتگو مطرح می شد و روزنامه �قانون� او در لندن، که مورد استقبال زيادی قرار می گرفت، تاثير مهمی در ارتقا روحيه ملی گرايی، ايران دوستی و نيز پيدايش يک نثر سياسی و ادبی بی آرايه و شورانگيز در حيات فکری نخبگان ايران داشت
روزنامه هاي بهار ؛ تازه بهار ؛ نوبهار به سرپرستي ملك الشعراي بهار
روزنامه طوفان به سرپرستي فرخي يزدي
روزنامه ادب در تبريز ؛ و روزنامه مجلس به سرپرستي اديب الملك فراهاني
روزنامه كاوه به سرپرستي سيد حسن تقي زاده
روزنامه آينده
روزنامه ملانصرالدين
روزنامه اختر در استانبول
روزنامه ايرانشهر
روزنامه كوكب دري
روزنامه آموزگار
روزنامه خورشيد
روزنامه روح القدس به سرپرستي شيخ احمد تربتي
روزنامه مساوات به سرپرستي سيد رضا مساوات
قلم‌های تند مشروطه‌خواهان
http://ravi.ir/cgi-bin/mt/mt-baztab.cgi/42
آبان ۱۳۸۴
چنگیز محمودزاده - "خداوند عالم خاک ایران و اهالی ایران را از برای چه آفریده است؟
از برای این که به چند نفر اشخاص بی کفایت بی لیاقت خوش بگذرد
نام مبارک این اشخاص چیست؟اولیای دولت علیه ایران
این اولیای دولت به چه هنربه چه استحقاق صاحب چنان امتیاز شده اند؟
بهر اینکه ایران را فقیرتر و ذلیل تر از هر نقطه روی زمین ساخته اند
این اشخاص از برای پیشرفت چنان مقصود غیر مقدسی باید صاحب چه فضایل باشند؟
بیست و نه جمادی الاول سال 1325 بود که در نشریه تمدن این جملات نوشته شد. دورانی که محمدعلیشاه سخت سرگرم برانداختن مشروطه بود و از سوی دیگر گروهی در تکاپو برای حفظ آن؛دورانی که به عنوان یکی از دوره‌های آزادی مطبوعات کشور شناخته می‌شود و روزنامه‌نگاران آنچنان با قلم‌های تند خود، تیغ تند انتقاد را آخته بودند که شیخ احمد تربتی، مدیر روزنامه "روح القدس" به خود اجازه می‌داد محمد علیشاه را قصاب بنامد و حتی از حاضر شدن در دادگاه نیز سر باززند
چهاردهم مرداد سال 1285 شمسی (16 جمادی الاخری1324) فرمان مشروطیت صادر شد و پس از آن، تعداد زیادی نشریه پا به عرصه وجود گذاشتند. در طول 100 سالی که از این حادثه می‌گذرد چندین مجموعه از این نشریات به‌صورت کتاب چاپ شدند. به‌تازگی نیز مجموعه‌ای تحت عنوان "نشریات عصر مشروطه" به‌چاپ رسید که تاکنون از این مجموعه، نشریات "تمدن"، "حبل المتین"، "آموزگار"، "خورشید"و"کوکب دری" به شکل کتاب منتشر شده‌اند
این کتاب‌ها از سوی انتشارات دانشگاه تهران و توسط ستاد بزرگداشت یکصدمین سالگرد مشروطیت ایران به‌چاپ رسیدند و در کنار آنها،برخی متون و منابع خطی عصر مشروطه نیز منتشر خواهد شد
جست‌وجو‌کردن در میان صفحات این نشریات علاوه بر آنکه می‌تواند علاقه‌مندان به تاریخ ایران را با رویدادهای آن دوره آشنا کند برای دوستداران روزنامه‌نگاری نیز بسیار جذاب است؛ چراکه در عین نشان دادن شیوه‌ای از روزنامه‌نگاری که متعلق به آن عصر پر فراز و فرود بود، بازتاب دهنده روحیات روزنامه‌نگاران آن زمان نیز هست؛ روزنامه‌نگارانی که همچون شیخ احمد تربتی و میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل در روز به‌توپ بستن مجلس به‌جای قلم ، اسلحه به‌دست گرفتند و در باغ شاه جان باختند و روزنامه‌نگاران دیگری که همچون سید جمال‌الدین حسینی راه سفارتخانه‌های خارجی را در پیش گرفتند