مقبره روزنامه نگاران دوران مشروطه در غبار گمشده است

شاید براى بسیارى از مردم نام‌هایى مانند فرخى یزدى، میرزاده عشقى، عارف قزوینى، دهخدا و میرزا جهانگیر خان صوراسرافیل بیشتر تداعى‌گر مفهومى به نام «مشروطیت» باشد تا خود مشروطه. 

اما در‌این رهگذر کمترکسی است که سراغ مزار و مقبره آنان را بگیرد یا به جستجوی نام‌ها ونشانه‌ها برود.شاید همین موضوع بهانه‌ای شد که ما به سراغ مقبره متروک دوروزنامه نگار جانباخته در راه آزادی، میرزا جهانگیرخان شیرازی (صور اسرافیل) و میرزانصرالله بهشتی(ملک المتکلمین) که‌این روزها در جنوب پایتخت پرهیاهوی مشروطه، تهران با تخریب به بهانه نوسازی دست و پنجه نرم می‌کند،برویم وبه هزارتوی تاریخ معاصر سری بزنیم.

بعد از سوء قصد به جان محمدعلی شاه، دیگر همه می‌دانستند چه سرنوشتی در انتظار مشروطه و مشروطه‌خوا‌هان است. شاه، قبل از هر چیز، از مجلس خواست هشت نفر از سران مشروطه را تسلیم کنند. دو تن از این هشت نفر، میرزا جهانگیرخان شیرازی (صور اسرافیل) و میرزانصرالله بهشتی(ملک المتکلمین) بودند. کمیسیون اصلاح مجلس موافقت نکرد، اما میرزا جهانگیرخان و ملک المتکلمین صلاح می‌دانستند که تسلیم شوند تا جنگ درنگیرد اما مجلسیان مخالفت کردند.درست در آخرین روزهای قبل از به توپ بستن مجلس، میرزا جهانگیرخان و هفت نفر دیگر، شب و روز در مجلس می‌ماندند. آنان دشمنان درجه یک استبداد به شمار می‌رفتند و محمدعلی شاه حکم تیرشان را صادر کرده بود. روز حمله به مجلس، میرزاجهانگیرخان و چند نفر دیگر از جمله ملک المتکلمین به باغ امین الدوله پناه می‌برند. بعدها یکی از مستخدمین امین الدوله گفت که وقتی نزدیک تلفن بوده به گوش خود شنیده که امین الدوله به محمدعلی شاه با تلفن می‌گوید که ملک المتکلمین و چند نفر دیگر از مشروطه خواهان را در محل مناسبی نگاه داشته‌ام و منتظر امر مبارک هستم. با فریاد محمدعلى شاه که «بکشید این پدرسوخته‌ها را»، همه شان همان روز با کمک قزاق‌های روس دستگیر می‌شوند وپس ازآورده شدن به باغ شاه محل بازداشت آزادیخواهان اعدام می‌شوند.وبدین سان میرزا جهانگیر خان صوراسرافیل در حالیکه نیزه‌اى شکمش را دریده بود، در باغشاه و در کنار همرزم دیرین خود ملک المتکلمین در سوم تیر۱۲۸۷ به دار آویخته شدو دیگر هیچ کس ازمزار آنان نشانی نیافت. 


فراموشی و خاموشی

مقبره روزنامه نگاران مشروطه خواه که در بن بستی واقع در خیابان مخصوص تهران کنار بیمارستان لقمان حکیم واقع شده، به واسطه طرح توسعه بیمارستان لقمان حکیم مورد تهدید قرار گرفته است. بیمارستان لقمان قرار است در فاصله چند متری این مقبره، مرکز اورژانسی با وسعت 1500 مترمربع احداث کند و برای احداث این مرکز، نیمی‌از ملک خانواده ملک المتکلمین که آرامگاه تنی چند از مشروطه خواهان نیز همزمان با روی کار آمدن پهلوی اول ازقبرستان متروکه نزدیک باغ شاه به آنجا آمد در این طرح قرار گرفته است. ملک المتکلمین و جهانگیرخان صور اسرافیل چهارم جمادی الاول سال 1326 قمری به دستور محمدعلی شاه شهید شدند. اجساد این دو روزنامه نگار مبارز پس از شهادت در گوشه باغ شاه دفن شد که پس از برکناری محمدعلی شاه به دست مجاهدین مشروطه طلب که از تبریز و اصفهان و گیلان برای فتح تهران آمده بودند،به شکل آبرومندی ساخته شد. در حال حاضر حریم این مقبره به واسطه توسعه بیمارستان لقمان حکیم در معرض آسیب قرار گرفته است.

بااجرای طرح توسعه بیمارستان لقمان،مزار ملک المتکلمین و میرزاجهانگیر خان صور اسرافیل، روزنامه نگاران دوره مشروطه تخریب می‌شود.قرار است، خانه‌های اطراف این بیمارستان خریداری و تبدیل به محوطه، پارکینگ و فضای سبز بیمارستان شود. 

با اجرایی شدن طرح توسعه بیمارستان لقمان حکیم در میدان آذری تهران، مزار  ملک المتکلمین  و  میرزا جهانگیر خان صور اسرافیل  که در مجاورت این بیمارستان قرار دارد، تخریب و برای همیشه یاد دو روزنامه نگار دوران مشروطه از ذهن‌ها زدوده می‌شود.


شعله‌های پنهان

مقابر این دو روزنامه‌نگار اکنون در ضلع جنوبی بیمارستان که روزگاری یک باغ بوده، واقع شده است.  ملک المتکلمین  و  میرزا جهانگیر خان صور اسرافیل  در دوران محمد علی شاه پس از اعدام به طور مخفیانه توسط عده‌ای ناشناس پشت باغ شاه دفن شده‌اند. 

تخریب مقابر این دو روزنامه نگار از سوی  هاشمی‌نژاد  ، مدیر بیمارستان لقمان حکیم تکذیب شد. او می‌گوید : «حتی اگر این مقبره‌ها در طرح توسعه بیمارستان قرار بگیرند به دلیل اهمیت و ارزشی که این دو بزرگوار برای آزادی و استقلال ایران داشتند، اقدامات ضروری برای حفاظت از آن‌ها انجام می‌شود.» 

طرح توسعه بیمارستان لقمان حکیم جزو پروژه‌های ملی است و اعتبارآن از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی تامین می‌شود.

به گفته‌هاشمی‌نژاد بر اساس این طرح، خانه‌های اطراف بیمارستان خریداری شده و تبدیل به محوطه، پارکینگ و فضای سبز بیمارستان می‌شود.

اگرچه هنوز هم احتمال تخریب این بنا کاملا از بین نرفته است و هر لحظه امکان دارد با ادامه پروژه توسعه بیمارستان لقمان، مقبره مشروطه خواهان برای همیشه نابود شود اما هنوز افرادی که یاد این بزرگان مشروطه در دلشان زنده است برای حفظ آن تلاش می‌کنند.

 قاسم عسگری، سرایداری که 30 سال در این آرامگاه خانوادگی زندگی کرده می‌گوید: یاد ندارم در این سال‌ها، مسئولی از سازمان‌های دولتی برای سرکشی به اینجا آمده باشند. حتی خانواده‌های این دو نفر هم چندان رسیدگی نمی‌کنند.

در این میان کارشناسان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران چند سال پیش به این مکان سرزده و آن را تعیین حریم کردند اما بعداز این اقدام هرگز طرحی برای ساماندهی این مقابر ارایه نشده است. 

«احمد محیط طباطبایی» کارشناس میراث فرهنگی در این باره معتقد است : به جرات می‌توان عنوان کرد از معروف‌ترین و تنها‌ترین چهره‌های دوره مشروطه ملک‌التکلمین و صور اسرافیل بودند که حتی پس از گذشت صد سال هنوز در مقبره‌ای متروک و در حال تخریب از یاد و خاطرها زدوده شده اند.

او با بیان اینکه این اقدام گام موثری برای زنده نگهداشتن یاد شهیدان مشروطه و چگونگی شکل‌گیری مجلس در ایران است.

اوهمچنان امیدواراست که مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران به زودی برای رهایی این مقبره از اجرایی شدن پروژه توسعه بیمارستان لقمان اقدامات لازم را انجام دهند.

«روزگاری عده‌ای ناشناس برای صیانت از پیکر این عزیزان از جان خود گذشته و به طور مخفیانه آن‌ها را پشت باغ شاه دفن کردند. جای تعجب است که امروز این مقابر مورد بی مهری و بی توجهی قرار گیرد.» 

این در شرایطی است که در هر توسعه عمرانی و طرح پیشرفت و بهسازی، مدیران و مسئولان باید به ارزش‌های فرهنگی و هویت ملی اهمیت بدهند.

طبق ماده 27 اعلامیه جهانی حقوق بشر، میراث فرهنگی و آموزه‌های ارزشمند آن در زمره حقوق بنیادین و اولیه بشر است و طبق ماده 15 میثاق فرهنگی، اجتماعی سیاسی دولت‌ها مکلف اند از این قوانین پاسداری و از هر نوع تعرض و تجاوز به آن جلوگیری کنند.