حماسه عشایر عرب در برابر بیگانگان

حماسه مردمی عشایر عرب در برابر بیگانگان که در پیوند عمیق مردم با مرجعیت دینی شکل گرفت، یک دفاع مقدس بود که در سال 1293 شمسی رقم خورد. مقابله با کشور مسلح و مجهز انگلیس، آن هم توسط مردم عشایر با حداقل امکانات، یک حماسه بزرگ است. در شرایطی که کشور در وضعیت پیچیده و دشواری قرار داشت و دولت مرکزی قادر به تصمیمگیری اساسی نبود، تعدادی از عشایر قهرمان در جنوب کشور توانستند با قوای متجاوز مقابله کنند.
در این شرایط دشوار، عشایر غیور عرب خوزستان بهویژه عشایر بنیطُرُف، هویزه، بنیلام، باوی و... ضمن تبعیت از آیتالله سیدکاظم یزدی، مرجعیت دینی در نجف اشرف، در نبردهایی نابرابر، عرصه را بر متجاوزان انگلیسی و مزدوران داخلی آنها به سرکردگی شیخخزعل تنگ نموده و نقاط مختلف خوزستان از جمله مناطق منجور، حمیدیه، گمبوعه و شهرستان شادگان صحنه رزم بیامان آنان بود که در این درگیریها بیش از 500 تن از آنان به شهادت رسیدند.
علی‌رغم اعلام بی‌طَرفی دولت ایران در جنگ جهانی اول، نیروهای متخاصم از جنوب و شمال وارد ایران شدند و دولت مرکزی احمدشاه قاجار هیچ عکس‌العملی در قبال اشغال‌گری استعمارگران نشان نداد. استعمار انگلیس نیز غرب و جنوب خوزستان را به‌منظور تجزیه عثمانی، اشغال عراق و بستن عقبه کمک‌رسانی مردم ایران به مردم این کشور و همچنین حفاظت از لوله‌های شرکت نفت ایران و انگلیس که در خوزستان قرار داشت، اشغال نمود.
   جهاد با متفقین در جنگ جهانی اول
با پیوستن دولت عثمانی به دولتهای محور، آلمان، ایتالیا و...، در جنگ جهانی اول و اعلام جنگ به متفقین، دولتهای متفقین، روس، انگلیس، فرانسه و...، از زمین، دریا و آسمان به ممالک اسلامی تحت نفوذ امپراطوری حمله بردند و از هر طرف عرصه را بر دولت عثمانی که با همه معایبش، عنوان اسلامی داشت، تنگ کردند و به متصرفات آن از جمله دو کشور سوریه و عراق و نیز جنوب ایران لشکر کشیدند. مرحوم آیتالله سیدکاظم یزدی، با احساس خطر شدید برای اسلام و مسلمین، مجدانه به پاخاست و در صحن حرم امیرالمومنین(ع) منبر رفت و خطبهای آتشین ضداستعمارگران و اشغالگران سرزمینهای اسلامی ایراد کرد و مسلمین را به ستیز با متجاوزان فرا خواند. پس از آن نیز همه جا، با ارسال نامهها و تلگرافها و صدور احکام جهاد و صرف وجوهات، مجاهدان را یاری داد. آیتالله سیدمحمد یزدی فرزند ایشان حکم جهاد را به میان عشایر غیور شیعه خوزستان آورد و آنان را ضدانگلیسیها که برای محافظت از تأسیسات مهم نفتی خویش در جنوب ایران، آن استان را اشغال کرده بودند، برانگیخت.
معروف است که انگلیسیها، در بحبوحه جنگ با مسلمین در عراق، یکی از مقامات عالیرتبه خویش را نزد سیدمحمد فرستادند و با تهدید و تطمیع به او پیشنهاد دادند که چنانچه شخص او از معرکه کناره گیرد، مناصب حساس حکومت عراق را پس از اشغال آن توسط انگلیسیها برای همیشه در اختیار او و اولادش قرار خواهند داد. سیدمحمد پیشنهاد مزبور را بلافاصله قاطعانه رد کرد و شبانه به نجف آمد و پدر خویش را از ماجرا باخبر ساخت. مرحوم صاحب عروه، پس از شنیدن خبر، خیلی طبیعی و معمولی چنانکه گویی هیچ اتفاقی رخ نداده است! به وی فرمود: «کاری بجا کردی و جز این شایسته نبود؛ اما آمدنت به نجف و آوردن این خبر برای من، لزومی نداشت... سریعاً به جبهه برگرد و به ادامه کار جهاد بپرداز!»
مرحوم سید، همچنین در اول محرم 1333ﻫ ق نامهای به شیخخزعل والی وقت خوزستان فرستاد و از وی خواست که مجاهدین اسلام را برضد انگلیس یاری دهد. در پی این فتوای تاریخی، عشایر خوزستان در اسفند 1293ﻫ ش در نزدیکی اهواز در منطقه موسوم به غدیرالدعی و تپههای المنیور، واقع در نزدیکی روستای فعلی گمبوعه، با قشون تحت امر انگلیس درگیر شدند و تلفات زیادی به آنها وارد ساختند بهگونهای که نیروهای انگلیسی ناگزیر به عقبنشینی گشتند؛ ولی بعدها با رفتن نیروهای عثمانی از منطقه و تنها ماندن عشایر خوزستان و خیانت ستون پنجم، نیروهای انگلیسی به سوی سوسنگرد پیشروی کردند و آن شهر قهرمانپرور را زیر آتش سنگین توپخانه خویش وحشیانه به خاکوخون کشیدند.
 
   وضعیت عشایر در زمان جهاد
در آن زمان عشایر از سوی دولت مرکزی قاجار حمایت نمیشدند و شیخخزعل مزدور استعمار انگلیس بر منطقه حکمرانی مینمود. عشایر در شرایط دشوار و پیوند عمیق مردم و مرجعیت بهصورت نیمهسازمانیافته مقابل هجوم انگلیسیها ایستادگی نمودند. با وجود تلگرافهای متعدد روحانیون بزرگ مقیم عتباتعالیات به شیخخزعل حاکم خوزستان برای پیوستن نامبرده به جنبش جهاد برضدانگلیس، متأسفانه این عنصر خائن نه تنها از این فرمان سرباز زد، بلکه با دشمن نیز همکاری کرد که در مجموع با حمایت علما و مراجع دینی ایران حفظ شد و باید این ماجرا را یک حماسه دانست و آن را به نسلهای آینده معرفی کنیم.
 
  سابقه تاریخی دخالت‌های انگلیس در امور ایران
انگلستان بهعنوان یک کشور مداخلهجو با اهداف استعماری در امور کشور ما مداخلات زیادی کرده است و بسیاری از عقبافتادگیهای ما به دلیل دخالتهای نابجای انگلستان در امور کشور ما بوده است. نفوذ انگلیسیها در ایران و تلاش آنها در تصمیمگیریها بعد از انقلاب اسلامی قطع شد. البته بعد از فتنههای اخیر ادامه دخالتهای این کشور سلطهجو را در کشور شاهد بودیم که به نوعی تلاش کرد جای پایی در کشورمان برای خود فراهم کند و فعالیت رسانههایی مانند BBC هم در این راستا بوده است. بنابراین حفظ هوشیاری مردم در مقابل دخالتهای این کشور بسیار حائز اهمیت است.
درگیری مردم خوزستان با انگلیسیها در سه محور صورت گرفت
درگیری اول در حد فاصل اهواز و حمیدیه با شرکت طوایف بنیطُرُف، سواری، بنیسالم، سواعد و... رخ داد که حماسه المنیور را رقم زد. جهاد عشایر در تپههای المنیور مقابل مقبره فعلی و محل استقرار دلاور مردان عشایر عرب خوزستان صورت میگیرد. مقر نظامیان انگلیسی در منطقه امانیه اهواز بود.
محور دوم درگیری در شمال اهواز و با حضور طوایف زرگان، باوی، حمیدی، نواصر، سلامات و... در یک عملیات پارتیزانی به انفجار لولههای نفت شرکت انگلیسی منتهی شد.
سومین محور عملیات در منطقه شادگان توسط طوایف بنیکعب و دیگر عشایر فهیم منطقه با فرماندهی سیدجابر آلبوشوکه و الوان کعبی علیه نیروهای اشغالگر انجام شد.
 
   نمونه‌هایی از شعارها و رجزهای حماسه جهاد
1. مهضومه الزهرا او تنخانی (حضرت زهرا (س) پهلو شکسته، مرا به یاری میطلبد.)
2. الطوب احسن لو مگواری؟! (توپ برتر است یا گرز من؟!)
3. یالهاوی الجنه امشی و یا نه (ای خواهان بهشت، با ما بیا). این شعار بر سنگ قبرهای نمادین در یادمان شهدای جهاد حک شده است.
4. کل احنه اسلال العیاله (جملگی، ما خار چشم متجاوزان هستیم.)
جهاد عشایر عرب خوزستان که شاید بتوان آن را در راستا و متأثر از نهضت مشروطه و تحریم تنباکو به‌حساب آورد به خاطر شرایط آن زمان و فقدان افرادی که این واقعه را به افکار عمومی منتقل کنند، مغفول واقع شد و تنها حاضران در صحنه و برخی از نوادگان آن‌ها در جریان این رشادت‌ها قرار داشتند تا اینکه پس از انقلاب این موضوع در همایشی که در سال 1373 در دانشگاه شهید چمران برگزار شد، مطرح گردید و با عنایت به فرمایش رهبر معظم انقلاب برای ساخت یادمان ویژه بزرگداشت حماسه جهاد عشایر عرب خوزستان در برابر استعمار انگلیس در جریان جنگ جهانی اول، در جنوب مردم محلی در چند نوبت با متجاوزان انگلیسی درگیر شدند که از مهم‌ترین نبردهای جنگ جهانی اول در ایران می‌توان به مقاومت دلیران تنگستان در استان بوشهر و نبرد جهاد عشایر عرب در خوزستان اشاره کرد، به همین مناسبت در 26اسفند1388 هم‌زمان با نودوپنجمین سالگرد واقعه جهاد در روستای گمبوعه واقع در 15 کیلومتری غرب اهواز (در مسیر جاده اهواز به حمیدیه) در مقبره شهدای جهاد یادمانی بنا گردید.