فتح تهران و پایان دوران موسوم به استبداد صغیر

انقلاب مشروطیت که در 14 مرداد 1285/14 جمادی الثانی 1324 و برابر با 5 اوت 1906 به پیروزی رسید، از مهمترین رخدادهای سیاسی- اجتماعی ایران در عصر معاصر به شمار می رود. با پیروزی انقلاب مشروطیت و به رغم تمام مشکلات، تنگناها، ضعف ها و اختلافات موجود نظم سیاسی نوینی در عرصه اجتماعی ایران پدیدار شد و روابط ملت با دولت و حکومت بر مبنای جدیدی استوار شد. با این احوال روند حوادث و تحولات به دلایل عدیده سیاسی، اجتماعی داخلی و نیز مشکلات مبتلا به خارجی چنانکه انتظار می رفت مبنایی منطقی و درست پیدا نکرد و در شرایط دخالت های پایان ناپذیر دو کشور روس و انگلیس و اختلافاتی سیاسی و نظری و غیره در میان رهبران و تئوری پردازان نهضت مشروطیت بروز کرده بحران های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قابل توجهی به دنبال آورد و موجب عمیق تر شدن اختلافات میان مقام سلطنت و پارلمان (به عنوان نماد اصلی انقلاب مشروطیت) شد و بدین ترتیب هنوز انقلاب مشروطیت عمری دو ساله نیافته بود که به دنبال بالا گرفتن اختلافات و شکافی که در صف مشروطه خواهان (به دلایل عدیده سیاسی، اجتماعی و نظری) پدید آمده بود، محمدعلی شاه با کمک برخی عوامل خارجی در 2 تیر 1287/ 23 جمادی الاول 1326 برابر با 23 ژوئن 1908 مجلس شورای ملی را بمباران کرد و با پراکنده ساختن بسیاری از رهبران و فعالان نهضت مشروطه بر عمر کوتاه نظام مشروطیت در ایران پایان داد و آغازگر دوران موسوم به استبداد صغیر شد. این دوران بیش از 13 ماه ادامه یافت و در موقعیتی که حکومت محمدعلی شاه با بحران های متعدد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی رو به رو بود و در همان حال دو کشور روس و انگلیس هم با شدت و حدت هر چه تمامتری در امور مختلف کشور دخالت می کردند، به تدریج  زمینه های قیام دیگری بر ضد نظام استبدادی موجود در برخی شهرها و ایالات کشور بوجود آمد و در اوضاعی که مشروطه خواهان تبریز و آذربایجان ماهها در برابر حکومت محمدعلی شاه و متجاوزین روسی مقاومت می کردند، انقلابیون از سوی گیلان و اصفهان و مناطق غربی کشور به سوی تهران حرکت کردند و با هماهنگی های صورت گرفته نهایتاً در 25 تیر 1288/ 17 جمادی الثانی 1327 برابر با 16 ژوئیه 1909 تهران را فتح کرده به عمر سلطنت محمدعلی شاه پایان دادند. بدین ترتیب مشروطه دوم متولد شد. بگذریم از اینکه در این دور جدید نیز تندروی ها، اختلافات، انحرافات و مشکلات عدیده ای که دو کشور روس و انگلیس موجبات آن را فراهم می آوردند، انقلاب و نهضت مشروطه خواهی ایرانیان را سخت آسیب پذیر و کم فروغ ساخت.