علاج، رفع احتياج از بيگانگان است - نگاهى به اقدامات اجتماعى و عامالمنفعه حاجآقا نورالله
حاج آقا نوراللّه براى تشويق هر چه بيشتر و گسترش كارهاى خير و عام المنفعه كه در دو جهت رفاه داخلى و بىنيازى از خارجى استوار بود، طى نامهاى به مرحوم حاجى صدرالمحدثين كه از بزرگان وعاظ و خطيبى توانا بوده، دستور مىدهند كه در منابر و مجالس عمومى مردم را در جريان كارهاى انجام شده براى استقلال اقتصادى كشور قرار دهند و مردم را تشويق به مشاركت و انجام امور عامالمنفعه نمايند:
اعلاميه حاج آقانوراللّه خطاب به مردم براى تأسيس مريضخانه
«عرض مى شود بحمداللّه والمنّه ميامن خاص و توجهات شاملة بلااختصاص حضرت امام عصر(عج) كه اسلاميان را پناه و مناص است. از عموم اهالى مملكت از عوام و خواص بر اثر يك جهتى و اتحاد و خواهش بى غرضى هويدا و بينا گشته. آثار ترقى و تربيت از وجنات و حالشان پيدا و انوار تمدن از ناحيه مدنيتشان ظاهر و هويدا است. چنانچه هر يك در تأسيس مجارى خيريه و احداث مبانى بريه و تربيت امور و استراحت جمهور به اقدامات موفور از روى كمال اخلاص، استعدادات خود را در پيش قدمى و همراهى به منصة ظهور و بروز مىرسانند. و در خلاص هموطنان ملت از قيد مذلّت و استخلاص اقارب از كيد و شيد اجانب پاى ثبات و مردانگى مىفشارند. و در خدمت به ابناى جنس خويش كه در حقيقت از يك جوهرند نوع همّتى مردانه و غيرتى جداگانه دارند؛ از آنجمله نواب والا محمد حسن ميرزا كه از روى پاكى نيّت و درستى عقيدت و فرط درايت، به فقرا و ترفيه ضعفا و ترضية غربا و تشفية مرضى به ترتيبى شايسته و اسبابى بايسته، مريضخانهاى موسوم به «اسلاميه» اساس نهاده و مرضاى بىبضاعت و غرباى بىاستطاعت را شفا داده، بدون غرض غذا و بلاعوض دوا مىدهند و جراحات دلشان را مرهم. بر شما واجب و لازم است كه محض تشويق و ترويج و توسعة اين دايرة ذىشأن به زبانى شيوا و بيانى زيبا در محافل و مجالس و منابر مساجد نماييد. و چنانكه دانند و مىتوانند مردم را به توسعة اين دايرة پرفايده توصيه فرماييد. و اطبا هم در تكميل اين مرحله بكوشند. و چشم از فوايد و محاسن اين كار بزرگ نپوشند؛ شايد بعوناللّه مردم ديگر از شربت مرگ اجانب نخورند و بيماران داخلة ما از سموم ماران جان سالم بدر برند. علاج ، رفع احتياج از بيگانگان است. اين در راه رضاى حضرت كبريا در تشفيّه قلوب مرضى، همين.
اقل خدام شريعت، حاجى شيخ نوراللّه بن محمدباقرنجفى
مدرسة خاص ايتام
«بحمداللّه اصفهان كه بازار ترقى و تمدن به همّت و اهتمام حضرت ثقهًْ‌الاسلام به منتهاى مدارج امكان رونقافزا گشته و تمام جهات و حيثيات شرف و عزت توصيت و استقلال را محل مواظبت و دقت خود قرار داده، دقيقهاى از دقايق لازمه را از مدنظر دقت غفلت نمىفرمايند. تمام اوقات را به مهمى از مهام وطن مىپردازند. و از جملة نتايج اقدامات حضرت ايشان افتتاح مدرسة ايتام است كه سه ماه است چشم ما به اين موهبت عظمى روشن و ساحت اصفهان به طلوع خورشيد معرفت خرم گلشن گشته و انجمن مشتمل بر عقلا و كاردانان به جهت نظارت آن مقرر شده. و اعضاى آن انجمن اشخاص ذيل مىباشند: سركار شيخ الاسلام نواب والا، محمدرضا ميرزا رييس پستخانه، جناب محاسب الدوله، جناب آقا ميرزا احمد خان ميرپنجه، جناب ميرزاعبداللّه خان ميرپنجه، جناب حاجى محمدحسين كازرانى، جناب آقاميرزا فضلاللّه خان، جناب ميرزا مسيح خان ناظم الاطباء، جناب ميرزا رضاخان نايينى، جناب حاجى سيدحسن بنكدار، جناب آقاسيد محمدعلى معين الاسلام . اين اجزاى محترم اوقات مخصوصه انجمن مىكنند و مشاوره و كنكاش مىنمايند در استحكام و توسعة اين مشروع كه حقيقتاًآبادى ملك و بزرگان و تجار ذوىالاحترام و ايمان حضور بهم رسانيده و اطراف انجمن رابه زيب وجود خويش مفتخر داشتند. پس يكى از اطفال لايحهاى قرائت نمود. از مضامين آن كه مشتمل بر كساد بازار معرفت و غفلت ايام گذشته بود، حضار را رقت دست داد و حضرت ثقهًْ‌الاسلام گريستند و اشك غيرت از ديدگان ريختند. و چون وقت مضيق بود، فقط چهار نفر اطفال امتحان دادند. درس ابتدايى را به خوبى از عهده برآمدند و املا كردند و حاضرين را خرسند و سربلند نمودند. پس جناب صدرالمحدثين كه هميشه در صلاح وطن و خير مرد و زن سعيهاى بليغ مىكنند و مريضخانة اسلام به اهتمام و بلاغت بيان ايشان انجام يافته، و بر هركسى جد و جهدشان روشن است، خطبة فصيح و خطابة صحيح در باب لزوم معارف و اشاعة علوم خواندند. و مقدماتى عقلانى ترتيب داده بودند، كه نشر معارف لازم و انجام پذير نيست مگر به بذل مال و صرف منال كه دارايان و با ثروتان دريغ نكنند و اين حسنة مرضيه را مزيد برافتخار خود نمايند. پس چون نتيجة مقدماتشان ضرورى بود دايره اى ترتيب داده بودند كه هر كس به قدر همت خود اعانه كند. و حضار به قدر وسع و مردى خويش مبلغى به عنوان ماهيانة مدرسه نوشتند كه مجموع ماهى بيست تومان شد. حضرت ثقهًْ‌الاسلام فرمودند كه پس از چندى كه مدرسه ترتيبى احسن پيدا كند يكى از املاك مرغوب خود را وقف اين مطلوب مىنمايم.»
تأسيس قرائتخانه
«محض اشاعة معارف و خدمت به نوع، اعضاى انجمن معارف اصفهان قرائت خانه افتتاح نموده. و براى سهولت كه هر كس از خاص و عام به قرائت خانه رفته و از اخبارات مستحضر شوند، بابت آن يكشاهى قرار دادهاند. محل آن در حوالى دروازة دولت و همه روز بدون استثنا از صبح تا شام باز است. به عموم ارباب جرايد اعلان مىشود كه هر كدام محض همراهى به اين اساس خير خواستند روزنامه ارسال و مؤسسين قرائت خانه را رهين منت فرمايند. آدرس ذيل رأسا بفرستند. اصفهان، دروازه دولت، قرائتخانة معارف.»
امنيت طرق و تمشيت امور جامعه
«جناب حاجى ملكالتجار فرمودند: كه امنيت و حفظ مال و جان از هر چيز مقدم است. و در شهر پست را زدهاند و بسيارى از مسافرين برهنه گشتهاند و طرف قمشه و سميرم مردم ضبط غلة خود را جرأت ندارند.
حضرت ثقهًْ‌الاسلام فرمودند: بايد امنيت را از دولت خواست سالى شصت هزار تومان به جههًْ دو فوج سرباز اصفهان مىدهند و شش هزار تومان به جهت قرهسواران و هفت هزار تومان براى قزّاق و اين تحمّلات به جهت حصول امنيت است. البته بايد در نظام آباد و مهيار و ساير جاهاى لازمه قرهسواران گماشت. ايران از دست رفت، ظلم و بيداد از حد گذشته، تا كى مردم اطراف جان و مالشان در معرض خطر باشد؟
گر اين تير از تركش رستمى است
نه بر مرده بر زنده بايد گريست
هرگاه مستبدين، اغتشاش را وسيلة نيل به آمال قرار دادهاند، ملت هم بيدار است و حقوقى كه به جهت امنيت ادا مىكند، مىتواند خود صرف امنيت نمايد.
آنگاه ثقهًْ‌الاسلام فرمودند: جناب شيخ الاسلام بايد بروند خدمت حضرت مستطاب والا نيّرالدوله و در اين باب تكليف را معين كنند. و فرمودند هرگاه تكليف قرهسواران را دولت قبول نكند، من مىدهم و هرگاه كدخدايان شهر مواجب كم دارند، بايد زياد كرد. اين مطلب خيلى اهميت دارد، هرگاه مىگويند از عهده برنمىآييم، آن مواجب كه براى قرهسواران معين است و رعيت مىدهد، بدهند كسانى هستند كه مواظبت مىكنند و امنيت را متعهد مىشوند، مثل مصلح السلطنه و ايل بيكى مهبادى. و قرار شد كه جناب آقاى شيخ الاسلام حضور حكومت جليله رفته و تا فردا نتيجة مطلب را خبر بدهند. و حضرت ثقهًْ‌الاسلام در اين باب به تفنگ دارباشى و وثوقالسلطان هم سفارش نمودهاند كه با حكومت گفتگو كنند و نتيجه اقدامات را سريعا خبر دهند. »