سیری در انقلاب مشروطیت

نهضت مشروطیت توسط علماء و مراجع نجف اشرف آغاز شد.
«»نقش علما در مشروطیت، نقشی نیست که قابل مقایسه با نقش دیگران باشد[1].ملت به تبع روحانیان به صحنه آمدند. خصوصاً «نقش روحانیت در مشروطیت، اولاً نقشی نیست که قابل انکار باشد[2]» حتی مخالفان، معارضان، و معاندان با دین هم نتوانسته‌اند آن را انکار نمایند. مواضع روحانیت و مرجعیت در جریان تجاوزات روس و انگلیس به ایران[3] در نهضت تنباکو[4] آن چه قابل توجه است، ضدت روحانیت و مرجعیت با نفوذ سلطه استعمار که اقتدار و استقلال مملکت را به خطر می‌انداخت، لذا «ضد بیگانه بودن[5]» برپائی عدالت و از بین رفتن استبداد[6] برافراشتن پرچم اسلام با اعتقاد به یکی بودن دین و سیاست[7] و آنچه تأکید و تکیه شهید شیخ فضل‌الله نوری بود، مشروعیت مشروطه که باید از قرآن و سیره و سنن اهل بیت (ع) اخذ و هیچ تعارضی با اسلام نداشته باشد[8]. اگرچه در مشروطیت تعدیل استبداد، حاکمیت قانون، عدم تعارض قوانین با قرآن و اسلام به عنوان یک اصل مورد پذیرش مرجعیت نجف اشرف بود[9] اما تأکید بر قانون‌گرایی، از میان رفتن مظالم حکام ولایات، برافراشته شدن پرچم عدالت و تأسیس عدالت‌خانه[10] اگر در نگرش نسبت به اجرای قانون اختلافی بوده، یا نحوه‌ی آن در اصل «اسلامت»، «مشروعیت»، «استقلال» و تطبیق قوانین با اسلام هیچ اختلافی وجود نداشت[11].
اما جریان معارض در انحراف مشروطیت را می‌توان اختلاف علماء که باعث سوء استفاده عوامل استعمار بوده دانست، و دیگر نفوذ و سلطه جریان فراماسونری، و نیز نیمه تمام ماندن برنامه و کنار کشیدن روحانیت از صحنه، که سه عامل فوق هرکدام را باید یک‌جا مورد نقد و بررسی و تحلیل قرار داد. اما آنچه مهم است «لزوم شناخت و معرفی روحانیت شیعه و شخصیت‌های اثرگذار در مشروطه[12] است. از چهره‌هایی که کمتر بدان‌ها توجه شده است: مرحوم حاج آقا نورالله اصفهانی، مرحوم سید عبدالحسین لاری، و ثقه‌الاسلام تبریزی» ..[13]............... هستند. اگرچه از علمای بزرگی چون ملامحمد آملی[14] میرزا صادق مجتهد تبریزی[15]، میرزا حسن مجتهد تبریزی[16]، و ده‌ها چهره دیگر که در رسائل مشروطیت از آن باید نام برد[17] اینک صدها پیایند، مکتوبات سیاسی اجتماعی علماء[18] حوادث، جریانات، عملکرد مشروطیت با تمام فراز و نشیب‌ها و قرائت‌های متضاد امروز فراروی ماست. آن چه مهم است «لزوم عبرت‌گیری از نهضت مشروطیت[19]» است. خصوصاً که «تاریخ صحنه عبرت‌آموزی است و مشروطیت یکی از مقاطع حساس تاریخ معاصر محسوب می‌شود، که بررسی فراز و فرود آن می‌تواند ما را در حل مسائل امروز کشور و منطقه یاری کند[20]. عوامل داخلی و خارجی را باید به درستی مورد توجه قرار داد. آفات و علل شکست مشروطیت[21] را واکاوی کرد. بسیاری از مورخان و پژوهشگران در سه دهه واپسین به کنکاش و تحقیق و بررسی پرداخته، خصوصاً انتشار رسائل خطی و چاپ نشده نه تنها در شناخت حقیقت مشروطیت بسیاری از پرده‌های ابهام را کنار زده، که منطق مدافعان «مشروطه مشروعه» و علمای آن دوران که کمتر مورخان عصر پهلوی و پژوهشگران خارجی بدان پرداخته بودند، را روشن نموده است[22]، و در بررسی جریانات انحرافی و نشست آخرین پس از مشروطه تا کودتای انگلیسی سوم اسفند 1299 دست‌های پنهان تا حدی آشکار شده[23]، و امروز نیز برای تحلیل و بررسی همچنان نیاز به ورود به بحث رجال آن دوران است. خصوصاً لژهای ماسونی وابسته به انگلستان که با برنامه‌ریزی بیگانگان بر انقلاب، جامعه، مطبوعات، سیاست و مدیریت حکومت مسلط شدند[24]، اسناد کسانی چون حسینقلی خان نواب/ شیخ ابراهیم زنجانی/ سردار اسعد/ صمصام‌السلطنه/ مرتضی قلی‌خان بختیاری/ میرزاحسن‌خان وثوق‌الدوله/ دکتر ولی‌الله خان نصر/ احمد قوام (قوام‌السلطنه)[25] و ده‌ها مدارک دیگر که در نقد «ایدئولوژی» برخی از چهره‌های شاخص آن دوران، و منطق منتقدین مشروطیت که با اتمام «مدافعان استبداد» هرنقد و منتقد را مورد هجمه قرار می‌دادند و مطبوعات آن دوران پر از اتهام، اسائه‌ی ادب، و تحریف تاریخ[26] بود. لذا موضوع «قابلیت درس‌آموزی از مشروطه برای توضیح تهدیدات آینده[27] و تجربه‌آموزی از حضور، نفوذ، و دخالت استعمار و عوامل آن وجود دارد. لذا باید «تمرکز همت مستکبران در انحراف انقلاب مشروطه[28] را به درستی تشخیص داد و این بر عهده پژوهشگران و مورخان مستقل و متعهد است، که به دور از حب و بغض، تحریف و وارونه جلوه‌دادن حقایق و واقعیات، نقد و بررسی و تحلیل آثار مورخان تاریخ مشروطه، چه آن‌ها که در اثر فقر اسنادی و منابع دچار خطا و کژراهه و بی‌راهه شدند، و چه آن دسته‌ای که از روی بغض و کینه نسبت به روحانیت و جریان مذهبی قلم زدند و یا آن دسته از وابستگان به فراماسونری و مراکز پژوهشی غرب و نویسندگان غربی و شناخت آن دوران در بررسی و تحلیل وضعیت این دوران هم به ما کمک خواهد کرد. خصوصاً که استعمار غرب این بار با تمام توان، امکان، و ابزار . . . به میدان آمده است، «اطلاع از عملکرد دشمنان در گذشته به ویژه در غائله مشروطه موجب شناخت ترفندهای جدید[29] هم می‌شود.


________________________________________
1. مشروطیت از دیدگاه مقام معظم رهبری/ علی حمزه‌پور/ ص 13ـ14
2. مکتوبات و بیانات سیاسی و اجتماعی علمای شیعه/ محمدحسن رجبی/ جلد 4
3. مکتوبات و بیانات سیاسی و اجتماعی علمای شیعه/ محمدحسن رجبی/ جلد 4
4. تاریخ از دیدگاه امام خمینی/ تهران/ عروج
5. مشروطیت از دیدگاه مقام معظم رهبری/ ص 14
6. پیشین/ 14ـ15
7. پیشین/ 14ـ15
8. لوایح شیخ فضل‌الله نوری/ هما رضوان/ تهران/ نشر تاریخ
9. تنبیه الامه و تنزیه المله/ میرزا محمدحسین نائینی/ با حواشی آیت‌اله سید محمود طالقانی.
10. رساله انصافیه/ ملا عبدالرسول کاشانی/ کاشان/ مرسل
11. تاریخ از دیدگاه امام خمینی/ تهران/ عروج
12. مشروطیت از دیدگاه مقام معظم رهبری/ ص 18ـ21
13. مشروطیت از دیدگاه مقام معظم رهبری/ ص 18ـ21
14. میرزا صادق مجتهد تبریزی/ دکتر هادی هاشمیان/ تبریز
15. رساله مشروطیت میرزا حسن مجتهد تبریزی/ دکتر هادی هاشمیان/
16. رسائل مشروطیت/ 2 جلد/ دکتر غلامحسین زرگرنژاد/ 2 جلد
17. مکتوبات و بیانات سیاسی اجتماعی علمای شیعه/ 4 جلد/ محمدحسن رجبی
18. مکتوبات علما/ محمدحسن رجبی/ جلد 4/ تهران/ نی
19. مشروطیت از دیدگاه مقام معظم رهبری/ ص 52
20. مشروطیت از دیدگاه مقام معظم رهبری/ ص 52
21. رساله‌ی انصافیه/ ملا عبدالرسول کاشانی/
22. رسائل مشروطیت/ 2 جلد/ تهران/ دکتر غلامحسین زرگرنژاد
23. بحران مشروطیت/ دکتر حسین آبادیان/ تهران/ مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
24. تاریخ آغازین فراماسونری در ایران/ 5 جلد/ حمیدرضا شاه‌آبادی، یحیی آریا بخشایش/ تهران/ سوره مهر
25. همان جلد 3/
26. برخی مقالات صور اسرافیل
27. مشروطیت از دیدگاه مقام معظم رهبری/ 52
28. همان/ 53
29. همان/ 57