انديشه سياسى ميرزاى قمى

تاريخ بشر داراى ابعاد متعددى است؛ يكى از مهم ترين اين ابعاد در تاريخ علم و انديشه و تفكر است. تاريخ ايران از اين جهت يكى از غنى ترين و پربارترين بخش هاى تاريخى بشر به شمار مى رود.

 

در طول تاريخ ايران اسلامى، مقاطع بسيارى وجود داشته است كه در آن انديشمندان برجسته اى در عرصه هاى مختلف علوم ظهور كرده اند و در اين ميان سهم فقها و علماى دين از ديگران بيشتر است.در طول اين تاريخ عموما فقها و علماى شيعه ارتباط چندانى با حكومت به سياست نداشته اند، اما در برخى از اين برهه هاى زمانى، شرايطى خاص با بحث ارتباط افزون تر و گسترده تر علما و فقها با عرصه سياست و حكومت شده است.پس از دوران صفويه، ابتداى قرن سيزدهم هجرى مصادف با دهه هاى آغازين حكومت قاجار يكى از اين مقاطع حساس تاريخى به شمار مى رود. در اين برهه زمانى، شرايط و عوامل گوناگون و متعددى از جمله نيازهاى متقابل حكومت و علما و به ويژه جنگ هاى ايران و روس باعث ارتباط گسترده علما با سياست و حكومت گرديد.

در بين اين علما كه تعداد آنها نيز نسبتا زياد بود و ميرزا ابوالقاسم قمى و شيخ جعفر كاشف الغطاء برجسته تر از ديگران بودند.كاشف الغطاء در عراق و عتبات اقامت داشت و اصالتا نيز عرب بود، اما ميرزاى قمى در آن زمان در ايران اقامت داشته و مرجعيت شيعيان را در داخل كشور برعهده داشت و در بين مردم از نفوذ گسترده اى برخوردار بود. به همين دليل ماهيت و نوع ارتباط او با سياست و حكومت وقت نيز متمايز از ديگران بود. بنابراين ديدگاه ها و انديشه هاى سياسى ايشان داراى اهميت ويژه اى است كه اين تحقيق در صدد بررسى و كاوشى هرچند ناچيز در انديشه سياسى اين فقيه و اصول برجسته عالم تشيع است.

ميرزاى قمى يا محقق قمى از شخصيت هاى برجسته علمى به شمار مى رود كه چنان كه بايسته است مورد توجه انديشمندان و نويسندگان قرار نگرفته و انديشه هاى وى بررسى نشده است.ميرزاى قمى در زمان كنونى تا حدود زيادى ناشناخته است و عمدتا فضلا و حوزويان نسل گذشته، آن هم عمدتا به خاطر اثر بسيار ارزشمند اصولى ايشان يعنى قوانين الاصول كه سال هاى متمادى از مهم ترين متون درسى حوزه هاى علمى به شمار مى رفته است، وى را مى شناسد و از

همين رو در بين آنها به صاحب قوانين شهرت دارد. اما متاسفانه از ديگر ابعاد شخصيتى و علمى ايشان سخن چندانى گفته نشده است.ميرزاى قمى به علوم متعددى آشنايى داشته و در بسيارى از آنها صاحب نظر بوده است. دليل اين مطلب آثار متعددى است كه در زمينه علوم مختلف به يادگار گذاشته كه البته تعداد انگشت شمارى از آنها به چاپ رسيده است.يكى از ابعاد علمى ايشان، انديشه هاى سياسى اين عالم برجسته است كه انگيزه نگارش اين تحقيق بررسى آن مى باشد .

البته پيش از هر چيز ، بايد اين نكته را يادآورى كرد كه در اين جا مراد از انديشه سياسى معناى خاص آن نيست، بلكه انديشه سياسى به معناى عام مى باشد؛ يعنى هر آنچه از انديشه هاى ميرزاى قمى كه مرتبط با سياست است. بخش عمده اى از انديشه سياسى ميرزاى قمى در ارتباط با حكومت به ويژه حكومت وقت قابل تبيين است.در برخى آثار نگاشته شده در مورد ديدگاه هاى سياسى ميرزاى قمى، دو نظريه به ايشان نسبت داده شده است؛ نظريه اول كه مبتنى بر ارشاد نامه ايشان است، به مشروعيت سلطنت و تفكيك حوزه عرف از دين و به رسميت شناختن مسووليت پادشاه در حوزه عرف و سياست از ديدگاه ميرزاى قمى معتقد است؛ نظريه دوم كه مبتنى بر ديگر آثار ايشان به ويژه جامع الشتات مطرح شده است، به عدم مشروعيت سلطنت و به زير سوال بردن مشروعيت سلطنت هاى رايج حاكم از ديدگاه ميرزاى قمى قائل است.كتاب انديشه سياسى ميرزاى قمى به قلم سيدرضا مهدى نژاد، توسط بوستان كتاب قم منتشر شد.