انجمن های زنان مسلمان

در بحبوحۀ انقلاب مشروطه انجمن‌های بسیاری در ایران تشکیل شد که هریک خواست‌های مختلفی را پیگیری می‌کردند. زنان مسلمان که همیشه در صحنه‌های اجتماعی حضور فعالی داشتند در این زمینه نیز بیکار نماندند و به تشکیل انجمن‌هایی دست زدند. در نوشتار ذیل دو نمونه از این انجمن‌ها که به منظور جلوگیری از وابستگی اقتصادی ایران به کشورهای خارجی تشکیل شده بود، معرفی گردیده است.

انجمن همت خواتین

یکی از اولین انجمن‌های اجتماعی زنان که در حوالی زمان انقلاب مشروطیت در ایران ایجاد شد انجمن همت خواتین بود. هدف از تأسیس این انجمن، چنان‌که مؤسسان و مؤثران آن تصریح کرده‌اند، حفظ استقلال کشور از طریق تقویت صنایع داخلی بود. از افراد مؤسس و مؤثر آن خانم نورالدجی (مفتشه کل مدارس دخترانه)، خانم مریم عمید (مدیر شکوفه) و جمعی از مدیران مدارس دخترانه بودند.

از روش‌های انجمن برای حمایت از صنایع داخلی، تحریم صنایع خارجی و تشویق خانم‌ها و افراد خانواده به استفاده از کالاهای داخلی و نیز اشاعۀ صنایع دستی در مدارس دخترانه بود. ایشان در نشست‌های خود که در بعضی از مطبوعات از جمله «شکوفه» منعکس می‌شد توصیه می‌کردند که بهترین راه برای تشویق صنایع وطنی و در نتیجه استقلال کشور از نظر اقتصادی و آنگاه سیاسی، تحریم منسوجات خارجی و استفادۀ رؤسای کشور از منسوجات وطنی و در نتیجه اشاعۀ آن در میان مردم خواهد بود. اندیشۀ انجمن در تهران و بعضی شهرهای بزرگ از جمله اصفهان با استقبال خوبی روبه‌رو شد. در جلسه‌های انجمن سخنرانی‌هایی دربارۀ لزوم حفظ استقلال اقتصادی و بی‌نیازی به دول دیگر از این طریق، انجام می‌‌شد. این انجمن علاوه بر این کار به تبلیغ و حتی سفارش برای برخی از کارگاه‌های منسوجات داخلی دست می‌زد. انجمن و اهداف آن مانند بسیاری دیگر از این حرکت‌ها با موج خردکنندۀ صنایع خارجی و رواج آن در کشورهای مصرف‌کننده از پا درآمد و بی‌اثر ماند.

انجمن مخدرات وطن 

انجمن مخدّرات وطن هم در سال 1328ق به ریاست بانو آغابیگم تأسیس شد. آنها در مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷م، که ایران را تحت نفوذ انگلستان و روسیه قرار داده بود، تحریم کالاهای وارداتی را در پیش گرفتند و برای کاهش واردات قند و شکر، به قهوه‌خانه‌ها می‌رفتند و آنها را به استفاده نکردن از قند خارجی یا حتی تعطیل کردن قهوه‌خانه (برای کاهش مصرف) تشویق می‌کردند.

اعضای انجمن مخدرات وطن استثمار کشورهای خارجی را عامل اصلی موقعیت فرودست زنان ایران در آن دوره می‌دانستند. هدف اصلی آنها تأکید بر حقوق زنان نبود بلکه استقلال ایران از تسلط دیگر کشورها بود. مثلاً در یکی از مراوده‌های میان انجمن‌های زنان و هیئت روسی، این هیئت تلاش کرده بود زنان را متقاعد کند به دلیل اینکه قانون اساسی مشروطه حقوق زنان ایران را رعایت نکرده است، آنها نیز نباید برای حفظ آن تلاش کنند. پاسخ گروه‌های زنان این بود که آنها خود نیز از شرایط خودشان ناراضی هستند اما مقصر، پیچیدگی‌های سیاسی ناشی از حضور قدرت‌های خارجی است (این نگرش بعداً در برخی از زنان فعال سیاسی انقلاب ۱۳۵۷ نیز دیده ‌شد).