اسفنديارخان سرداراسعد اول (صمصام‏السلطنه)

اسفنديارخان در سال 1265ق در سرزمين بختيارى متولد شد. وى پسر حسينقلى‏خان ايلخانى   فرزند جعفرقلى‏خان   بود. جد بزرگ او معروف به حيدر كور از كدخدايان يكى از طوايف لرستان بود. ولى به دلايلى چند به سرزمين بختيارى آمده و به طايفه خدر سرخ پناهنده شده و در نزد آنها به شبانى پرداخته بود. بعد از مدتى طايفه‏اش به مكان اختفاى وى پى‏بردند و براى بازگرداندن او به طايفه تلاش كردند. ليكن حيدر كه چند سالى در ميان بختيارى‏ها زندگى كرده بود، رضايت به بازگشت نداد. حسينقلى‏خان پدر اسفنديارخان در عهد ناصرى نزديك به سى‏سال بر طوايف بختيارى رياست داشته و با قاطعيت و قدرت حكومت كرده بود.

بى‏بى خانم   مادر اسفنديارخان   از طايفة خدر سرخ از تيره زراسوند بود. از اين زن سه پسر و سه دختر متولد شدند كه بزرگ‏ترين آنها اسفنديارخان بود. اسفنديارخان پنج برادر و دوازده خواهر داشت كه ارشد فرزندانِ حسينقلى‏خان همين اسفنديارخان بود. برادران وى حاج عليقلى‏خان، نجفقلى‏خان، حاج خسروخان، يوسف‏خان (اميرمجاهد) و اميرقلى‏خان... تحت فرمان او بودند.

     حسينقلى‏خان در ميان فرزندانش از همه بيشتر به اسفنديارخان و حاج عليقلى‏خان علاقه داشت و بيشتر مناصب مهم را به آن دو داده بود. اسفنديارخان سرتيپ فوج سوار بختيارى در قشون ظل‏السلطان بود و وظيفة نگه‏دارى و حفظ مخارج فوج بختيارى را برعهده داشت. در حقيقت حسينقلى‏خان از پر و بال دادن به اسفنديارخان قصد جانشينى او را داشت كه اين محبت بى‏اندازة خان به پسرش موجبات حسادت عموزادگان اسفنديارخان، به‏ويژه محمدحسين‏خان سپهدار شد.

در سال 1299ق، اسفنديارخان كه به همراه پدرش از سفر قشلاقى خوزستان به اصفهان آمده بود، پس از قتل پدرش به همراه حاج عليقلى‏خان به زنجير كشيده شده و به زندان افتادند. يك سال بعد ظل‏السلطان حاج عليقلى‏خان را آزاد كرد. اما اسفنديارخان در زندان ماند. ولى پس از هفت سال در 1307ق به دستور ناصرالدين شاه بخشيده شد. در اصل او از زندان فرار كرد. ولى با شفاعت عمويش   رضاقلى‏خان ميرزا   بخشيده شد و شاه از او دلجويى كرد. بعد از عزل ظل‏السلطان، امين‏السلطان   صدراعظم   اسفنديارخان را به تهران فراخواند و او را به سمت ايلخانى بختيارى منصوب و ملقب به سرداراسعد كرد. اما اسفنديارخان بنا به ملاحظاتى، عموى خود رضاقلى ميرزا را به عنوان ايلخان و خود را به عنوان ايل‏بيگى معرفى كرد. ولى چون امامقلى‏خان حاجى‏ايلخانى از حكم عزل خود سرباز زد، حسينقلى‏خان نظام‏السلطنه به اتفاق ايلخانى و ايل‏بيگى جديد مأمور توقيف او شدند. حاجى‏ايلخانى به دژ ملكان در دزفول فرار كرد. قواى دولتى و بختيارى‏ها او را تعقيب كردند، اما با وساطت بعضى خوانين از او درگذشتند و او به خوزستان فرستاده شد. اسفنديارخان كه در آرامش و نظم خوزستان به امين‏السلطان   صدراعظم   كمك كرده بود، لقب صمصام‏السلطنه دريافت كرد. در 1890م/1308ق امامقلى‏خان به ايلخانى رسيد و اسفنديارخان كماكان ايل‏بيگ بود. در 1892م/1310ق رابطة امين‏السلطان و اسفنديارخان به سردى گراييد و امامقلى‏خان و رضاقلى‏خان دستگير و زندانى شدند و خود او نيز مستعفى شد. با درگذشت حاج امام‏قلى‏خان در 1317ق اسفنديارخان به ايلخانى منصوب شد. 

اسفنديارخان مردى جاه‏طلب و قدرتمند بود كه هواخواه و پيرو زيادى هم داشت. در اصفهان ترياكى شد و بسيارى از خوانين بختيارى را هم ترياكى كرد. او در 1903م/1321ق در سن 56 سالگى فوت كرد.